چکیده

تشکیل دولت و حکومت، از ضرورت های اولیه زندگی سیاسی و اجتماعی انسان است و در طول تاریخ اَشکال مختلفی از حکومت بر مردم را شاهد هستیم که در زمانهای متعددی علماء و اندیشمندان اسلامی در شکل و نوع دولت ها صاحب نظر بوده اند. در سیر تاریخ تحول دولت در ایران، دو عالم و اندیشمند الگو و شکل جدیدی از دولت مطلوب خود ارائه نمودند که «مشروطیت» با نام آیت الله نائینی و «انقلاب اسلامی» با نام امام خمینی عجین شده است. این نوشتار در صدد بدست آوردن اشتراکات و افتراقات دولت-های مطلوب این دو اندیشمند است. در این رساله پس از تعریف دولت و کلیات بحث، برای پی بردن به اشتراکات و افتراقات این دو نظریه، ابتدا ساختارها و کارویژه یا کارکردهای دولت مطلوب این دو اندیشمند مورد بررسی قرار گرفت و ساختارها شامل مباحث؛ ضرورت تشکیل حکومت، عناصر و نهادهای دولت، مرزهای قدرت، شبکه های قدرت و کارویژه شامل مباحث؛ نهاد شورا وتصمیم گیری، دامنه قدرت، جریان قدرت و بازخورد به تفصیل بیان شد. بیان شد که دولت مطلوب آرمانی هر دو اندیشمند حکومت معصوم  و دولت مطلوب مقدور آیت الله نائینی «دولت مشروطه» و دولت مطلوب مقدور امام خمینی «جمهوری اسلامی» است. دولت های مطلوب هر کدام نیز با توجه به مقتضیات زمانی و مکانی هم در بخش ساختار و هم کارکرد دارای اشتراکات و افتراقاتی هستند. ساختار دولت مشروطه مبتنی بر پادشاه و مجلس شورای ملی است، مرز قدرت توجه به مرزهای ملی و سیاسی است لکن در دولت جمهوری اسلامی ولایت فقیه و مجلس شورای اسلامی مطرح و علاوه بر مرز ملی، مرزهای عقیدتی و ام القری بودن نیز موردنظر است و همچنین در جمهوری اسلامی، مشارکت زنان در امور سیاسی، اجتماعی و ... قابل توجه و همه جانبه است. در بخش کارکرد نیز مشروعیت مردمی به مشروعیت الهی تبدیل می شود. دامنه قدرت علاوه بر حوزه عمومی به شرط وجود مصلحت عمومی(احکام حکومتی) به حوزه خصوصی نیز سرایت می کند. احزاب و مطبوعات در جمهوری اسلامی دارای جایگاه ویژه هستند. بازخورد در جمهوری اسلامی علاوه بر امر به معروف و نهی از منکر، نظارت مستقیم و غیرمستقیم و نظارت احزاب و مطبوعات نیز وجود دارد. کلیدواژه ها: دولت، دولت مشروطه، دولت جمهوری اسلامی.

دانش آموخته

• حمیدرضا اسدی

استاد راهنما

• نجف لک زایی

  استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم، رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

استاد مشاور

• رضا خراسانی

  دانش آموخته دانشگاه باقرالعلوم (ع) و عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی