چکیده

انقلاب تحولی عظیم و نادر است كه تنها تعداد اندكی از كشورهای جهان آن را تجربه كرده اند. علّت كم نظیر بودن انقلاب، آن است كه وقوع چنین تحولی شرایط، و ویژگی های خاصی را می طلبد. ایران از جمله كشورهایی است كه انقلابی تاریخی را به خود دیده است. انقلاب ایران به دلیل اهمیت و ویژگی های خاصی كه داشت مورد توجّه پژوهشگران قرار گرفته و در این زمینه آثار متعددی در قالب كتاب و مقاله به رشته ی تحریر درآمده است. محتوای پژوهشهای موجود عمدتاً در رابطه با عوامل وقوع انقلاب است. پژوهشگران مختلف از دیدگاه های متفاوت به این انقلاب توجّه كرده اند. در پژوهش حاضر، با عنوان «گونه شناسی رویكردهای مختلف در مطالعه ی انقلاب اسلامی ایران» رویكردهای گوناگون مطرح شده درباب انقلاب ایران بر اساس شاخص هایی مانند نقش رهبری، عوامل تأثیرگذار در پیروزی انقلاب و ماهیت آن و نیز پیامدهای انقلاب اسلامی بررسی شده است. مهمترین نتایج به دست آمده به قرار ذیل است: در رابطه با نقش عنصر رهبری، علی رغم اهمیت آن، یا به این عنصر اصلاً توجّه نشده یا به صورت حاشیهای به آن پرداخته اند. از میان رویكردهای موجود، رویكرد فرهنگی بیشترین توجّه را به نقش رهبر داشته است و تنها افراد معدودی از رویكردهای دیگر به آن اشاره كردهاند. در رابطه با عوامل تأثیر گذار در پیروزی انقلاب و ماهیت آن، شش رویكرد (فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، روان شناختی و تركیبی) مطرح و در ذیل آنها نظرات پژوهشگران مختلف ارائه شده است. از این رویكردهای موجود، رویكرد فرهنگی بیشترین سهم را به خود اختصاص داده و پژوهشگران متعددی كه معتقد به نقش عوامل فرهنگی در پیروزی انقلاب هستند، در ذیل این رویكرد قرار می گیرند. در قسمت پیامدها، علی رغم محدودیت مطالعات در این زمینه، پیامدها و بازتابهای انقلاب اسلامی ایران را در سه عرصه ی داخلی، منطق های و بین المللی كه شامل آثار فرهنگی، اجتماعی و سیاسی می شود، بررسی نمودیم. واژگان كلیدی: گونه شناسی، انقلاب، انقلاب اسلامی، نقش رهبری، عوامل تاثیرگذار در پیروزی انقلاب، ماهیت انقلاب و پیامدهای انقلاب.

دانش آموخته

• اکرم استیری

استاد راهنما

• نعمت الله کرم اللهی

  دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• کریم خان محمدی

  استاد گروه مطالعات فرهنگی و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام