چکیده

کاوش از نقش‌آفرینی داده‌های تاریخی در استنباط‌های فقهی، فصلی از مباحث فلسفه فقه می‌ باشد که علی رغم رشد توجه بدان در سال‌های اخیر از ابهام آن نه در مدل نقش‌آفرینی و نه در ارائه ضابطه‌ مند نمونه‌ها کاسته نشده است. در این پژوهش در راستای پاسخ به این پرسش که داده‌های تاریخی چه نقشی در استنباط‌های فقهی مکتب معاصر نجف داشته‌اند؟ نخست تعامل دانش ها و از جمله تعامل تاریخ و فقه در راستای دستیابی به مدل نقش آفرینی داده های تاریخی بررسی شد. آنگاه استنباط فقهی به عنوان پدیده‌ای که پذیرای داده تاریخی است مورد بررسی قرار گرفت. پس از معرفی مکتب معاصر نجف، کتب استنباطی این مکتب کاویده شد و مسایل فقهی که رهیافت داده‌ای تاریخی بود گزینش و پالایش شد و برپایه تنوعی که در میان آنها بود دسته بندی گردید. در مجموع این پژوهش به این نتایج دست یافته است: 1. مدل نقش‌آفرینی دانش تاریخ در استنباط فقهی، مدل مطالعات انضمامی در راستای مطالعات توسعه‌ای دانش فقه است. 2. دست کم استنباط‌ فقهی از چهار زاویه ماهیت داده راه‌یافته، ساحت‌ رهیافت داده، قالب‌ نقش‌آفرینی داده و نمود داده، قابل بازشناسی است. 3. سی مورد از راهیابی داده‌های مولد تاریخی را می‌توان در فرایند استنباط فقهی مکتب معاصر نجف سراغ گرفت و از همان چهار منظر نگاه به استنباط فقهی، مورد بررسی قرار داد. از منظر نخست، مجموع داده‌های راه‌یافته در شش ماهیت فردنمایی، نافردنمایی احتمالی، ارتکازنمایی، سیره نمایی، سبب‌نمایی و زمان نمایی، دسته بندی می‌شوند. از منظر ساحت نقش‌آفرینی، ساحت‌های خطاب شناسی، موضوع ‌شناسی، حکم ‌شناسی، تناسب‌ شناسی و نسبت سنجی، ساحت‌های رهیافت داده‌های تاریخی هستند. از منظر قالب نقش‌آفرینی، قالب‌های قرینه معینه، قرینه صارفه، احد القراین، محتمل القرینیه و قالب دلیل، قالب‌های این داده‌های تاریخی‌اند. از منظر نمود داده‌ها، ظهوریابی واژگانی با دو گونه انصراف و اطلاق، ظهوربابی مجموعی، صغری سازی، تخصیص، تقیید، اجمال، جمع عرفی، نفی طرفیت‌ تعارض، توقف، حکم‌یابی، نفی تشریع، نفی خطاب‌ و نفی کاشفیت، نمودهای داده‌های تاریخی در این سی مورد می‌باشند. کلید واژه‌ها: مکتب فقهی معاصر نجف، استنباط، داده‌های تاریخ، عصر معصومان(ع).

دانش آموخته

• محمد کرمانی کجور

استاد راهنما

• محسن الویری

  استاد و مدیر گروه تاریخ و تمدن دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• سید محمود مددی موسوی

  استاد درس خارج حوزه