چکیده

عنوان رساله حاضر اندیشه تاریخی علامه محمد حسین طباطبایی است، ایشان در تفسیر شریف المیزان از منابع متعدد و تاریخی در بخشهای مختلف، استفاده کرده است. مرحوم علامه تاریخ را دارای اهمیت و ضرروت دانسته است گرچه در ضمن توضیحاتی برای تاریخ عوامل فساد نیز قائل شده‌اند. مباحث مربوط به اهمیت و ضرورت تاریخ در تفسیر شریف المیزان به چهار قسم تقسیم می‌شود: - استشهاد به تاریخ برای اثبات ادعای خویش - استشهاد به تاریخ برای رد نظرات دیگران - برخی وقایع تاریخی را از مسلمات تاریخی دانستن - اطلاع از تاریخ برای آگاهی از احوال گذشتگان علامه (ره) در تفسیر شریف المیزان از منابع متنوعی بهره برده است منابع مورد استفاده علامه در مطالب تاریخی به چند دسته تقسیم می‌شود: منابع تفسیری همچون تقسیر قمی، الدر المنثور، عیاشی، مجمع البیان. منابع روایی از قبیل، اصول کافی، بحار، سنن، ابی داوود، صحیح بخاری. منابع تاریخی مانند سیره ابن اسحاق، المغازی النبویه زهری، سیره ابن هشام تراجم عمومی همانند اخبار العلما باخبار الحکما، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب و منابعی دیگر از قبیل رسایل اخوان الصفا با ملاحظه و بررسی منابع مورد استفاده ایشان در تفسیر بر معتبر بودن آن‌ها صحه گذاشته می‌شود ایشان در چگونگی سنجش داده‌های تاریخی چهار روش مقایسه داده‌ها و روایات تاریخی، نقد متنی، نقد عقلی و نقد رجالی را در پیش می‌گیرد و همچنین در شیوه تاریخ نگاری شیوه‌های مختلف را بکار می‌بندد که عبارت‌اند از: نقل روایت به همان شکل که در منابع مورد مراجعه آمده، مباحث تاریخی ارائه شده بدون ذکر سند، اخذ مشترکات، به شهادت گرفتن آگاهی مخاطب، بیان آیات عهدین برای مقایسه آن‌ها با آیات قرآن یا رد کردن آن‌ها ... همین طور به سنن الهی، تاریخی بصورت مفصل‌تری اشاره نموده و با بیان تعداد زیادی از آنها، پاسخ بسیاری از سؤالات و شبهات در این زمینه را ارائه داده است که در این بین، سنتهای زیادی را مانند استدراج، ابتلاء و امتحان، سنت هدایت، حق و باطل، سنت تغییر، اوضاع اقوام، سنت الهی درباره افراد متقی و اسباب و مسببات و ... مورد بررسی قرار می‌دهد. ایشان برای سنن الهی، سه ویژگی در نظر می‌گیرد: 1. عدم اختصاص به گروه خاص 2. جاری بودن سنت براساس علم 3. عدم تغییر و تحول پذیری. ایشان با توجه به برخی آیات برای تاریخ، غایت و حیات قائل است و پایان حیات بشری را مصادف با ظهور حضرت مهدی و تشکیل یک جامعه ایده‌آل و آرمان‌گرا می‌داند و معتقد است یگانه دین و آیینی که بر گیتی سایه می‌افکند اسلام خواهد بود.

دانش آموخته

• حسن احمدیان دلاویز

استاد راهنما

• محسن الویری

  استاد و مدیر گروه تاریخ و تمدن دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• سید حسین فلاح زاده

  دانشیار گروه تاریخ و تمدن دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام