از جمله نظرات پیرامون بی ثباتی و تحولات سیاسی، بحران مشروعیت است. بحران مشروعیت زمانی حاصل میآید که جامعه پذیری سیاسی منتهی به دوئیت یا چند گانگی باورهای سیاسی و بویژه ناسازگاری باورهای جامعه با ایدئولوژی و کارگردهای سیاسی نظامی گردد. باورهای سیاسی در جامعه از طریق جامعه پذیری توسط عوامل جامعه پذیری شکل می گیرد که عمدتا به صورت های حفظ و نگهداری فرهنگ سیاسی، تغییر و تحول در فرهنگ سیاسی و خلق فرهنگ سیاسی انجام میگیرد. لذا آنچه که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است بررسی نقش نهاد روحانیت به عنوان یکی از عوامل و کارگزاران جامعه پذیری سیاسی در شکل گیری انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی میباشد. بدین صورت پژوهش حاصل در سه بخش به موضوع فوق پرداخته است: در بخش اول، ضمن بررسی مباحث جامعه پذیری سیاسی، فرهنگ و هویت سیاسی مشروعیت، پیوند آنان مورد مطالعه قرار گرفته و چارچوب نظری را براساس مکتب کارکردگرایی - ساختاری ارائه میکند. در بخش دوم، تلاش می گردید که نقش نهاد روحانیت به عنوان یک عامل جامعه پذیر کننده در سالهای قبل از انقلاب مشروطه بررسی شده و فرهنگ سیاسی را که آنان بدنبال آن بوده اند، بیان شود که ضمن اشاره به ویژگیهای نظام سیاسی قاجار، تضاد آن دو فرهنگ نیز نمایان خواهد شد. در بخش سوم و پایانی، محور زمانی بحث، از سال ۱۳۴۱ش. به بعد را شامل میشود که روحانیت به رهبری امام خمینی (ره)، وارد مرحله تازهای از فعالیتهای سیاسی خود میگردد، که ضمن بیان زندگی و تفکر دو شخصیت برجسته روحانیت، راههای ارتباط آنان با مردم و ویژگیهای فرهنگی - ایدئولوژی سیاسی - نظام پهلوی نیز بیان میشود. با بیان مطالب فوق دوگانگی را در فرهنگ فوق مشاهده کرده که منجر به بحران مشروعیت نظام سیاسی حاکم گردیده و زمینههای انقلاب فراهم میآید.
دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران
عضو هیات علمی و مدیر گروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام نماینده مردم شوشتر در دوره اول مجلس شورای اسلامی