چکیده

تمدن به عنوان یک پدیده انسانی، اجتماعی دارای ابعاد گسترده در حیطه‌های مختلف می‌باشد و لزوم وجود اندیشه و دانش برای ساختن تمدن، امری مسلم و اجتناب‏ناپذیر است و بدون آن تمدن بنیان نمی‌پذیرد. در تمدن اسلامی نیز چنین بوده و بُعد علمی آن محصول تلاش‌های علمی بی‌شماری در طول تمدن اسلامی می‌باشد. در این میان امام صادق(ع) با تلاش‌های علمی گسترده خویش و تربیت اصحاب و شاگردان دانشمند، نقش بسیار چشمگیری در این زمینه داشته است. وجود انبوه روایات امام صادق(ع) در منابع شیعه و اهل سنت بیانگر نقش علمی حضرت در زمان خویش می‌باشد، به ویژه که عالمان بزرگ و امامان اهل سنت نیز خود را مفتخر به شاگردی آن حضرت می‌دانند. از طرفی در دوره زمانی امام ورود آثار ملل مختلف، مسلمانان را با چالش عظیمِ علمی مواجهه کرد که در اینجا نیز امام صادق(ع) با رهنمودهای عالمانه خویش، روش علم آموزی اسلامی را به دانشجویان علم در هر نقطه و با هر گرایش و مذهب آموزش داد، به طوری که تعداد شاگردان مکتب حضرتش را تا چهار هزار و بیشتر دانسته‌اند، همین تلاش‌های امام باعث شد، توجه به علم و دانش به عنوان یک بُعد تمدنی در میان مسلمانان نهادینه شود و بعدها همین شاگردان و نسل‌های بعدی آنها توانستند، با همین بن مایه‌های علمی، در قرون چهارم و پنجم هجری، تمدن اسلامی و به ویژه علم و دانش اسلامی را به اوج شکوفایی برسانند. از این‌رو شناخت نظریه‌های امام صادق(ع) در زمینه چیستی علوم، شکل‌گیری و ترویج آن و نوع نگاه امام براساس روایات و آموزه‌های ایشان، با تکیه بر سیره عِلمی ایشان در فصول مختلف بیان شده و نقش عَملی امام نیز در علوم نقلی، عقلی و طبیعیات با ذکر رشته‌های هر علم به شناخت نقش امام کمک زیادی خواهد کرد که به آن در فصلی جداگانه می‌پردازیم. کلید واژه‌ها: امام صادق(ع)، تمدن اسلامی، علم و دانش، فرهنگ، علوم اسلامی.

دانش آموخته

• سید محسن شریفی

استاد راهنما

• محسن الویری

  استاد و مدیر گروه تاریخ و تمدن دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• علامحسن محرمی

  عضو هیات علمی گروه تاریخ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی