چکیده

رسانه های جمعی در دنیای کنونی نقش بی بدیل و روزافزونی در زندگی و حیات اجتماعی انسان یافته اند و در شکل دهی به تصورات انسان و ساخت تصاویر آن‌ها از واقعیت ها، فرهنگ سازی و هدایت کلی فرهنگ و تغییرات فرهنگی نقش آفرینی می کنند. جهت گیری رسانه های جمعی در ابعاد مختلف فعالیت های رسانه ای متأثر از نظام هنجاری حاکم بر آن است. نظریه های هنجاری موجود متأثر از مبانی سکولاریستی و سوسیالیستی و دارای مؤلفه-هایی برای تحقق اهداف آن دو نظام فکری است. تاکنون نظریه هنجاری منقّحی که بتواند از منظر اسلامی به مبانی و مؤلفه های آن بپردازد ارائه نشده است. ازاین‌رو در این پژوهش، با مراجعه به آیات قرآن کریم به‌عنوان اصلی ترین منبع الگوی هنجاری، مبانی و مؤلفه های نظریه هنجاری رسانه های جمعی در قرآن کریم ارائه گردید. روشی که برای بررسی آیات قرآن کریم مورداستفاده قرار گرفت روش تفسیر موضوعی بوده و در ساماندهی یافته های تحقیق نیز از تکنیک تحلیل مضمون استفاده شد؛ تا با تحلیل و گزارش داده های کیفی موجود درآیات قرآن کریم بتوانیم به الگوی مطلوب دست پیدا کنیم. پس از بررسی آیات، به ۶۶ مضمون پایه ای و ۱۳ مضمون سازمان‌یافته و چهار مضمون فراگیر دست‌یافتیم. مضامین سازمان‌یافته توحید گستری، حق‌گرایی، عدالت گستری، ظلم ستیزی، دعوتگری، هدایت گری، نظارت گری، خانواده گرایی، امت گرایی و وحدت آفرینی، شکوفایی اجتماعی، جهادگری، فضائل گرایی و رذایل گریزی حاصل این پژوهش است. درنهایت پس از بررسی و دقت در مضامین سازمان دهنده و برقراری ارتباط منطقی بین مضامین سازمان دهنده به چهار مضمون فراگیر رسیدیم که شکل‌دهنده مؤلفه های نظریه هنجاری رسانه های جمعی از منظر قرآن کریم است؛ بنابراین رسانه اسلامی باید رسانه ای اصالت محور، فرهنگ مدار، اجتماع گرا و اخلاق منش باشد. نتیجه کاربست این نظریه، اصلاح ارتباط انسان باخدا، انسان های دیگر و طبیعت خواهد بود و زمینه ساز رشد و توسعه انسانی و حرکت در مسیر کمال انسانی و حیات طیبه خواهد بود که به ابعاد داخلی و بین المللی توجه داشته و زمینه ساز شکل گیری امت اسلامی و تحقق تمدن نوین اسلامی خواهد بود؛ بنابراین پیشنهاد می شود نسبت به تبیین ابعاد مختلف مضامین ارائه‌شده برای عملیاتی نمودن آن‌ها متناسب با ویژگی های رسانه های مختلف اقدام شود. کلید واژه ها : قرآن کریم، نظریه هنجاری، رسانه های جمعی، اصالت محوری، فرهنگ مداری، اجتماع گرایی، اخلاق منشی

دانش آموخته

• روح اله عباس زاده

استاد راهنما

• کریم خان محمدی

  استاد گروه مطالعات فرهنگی و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• شمس الله مریجی

  ریاست دانشگاه و استاد گروه علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم (ع)