چکیده

یکی از دغدغه های اصلی اندیشمندان مسلمان علوم انسانی و اجتماعی به ویژه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران تولید این علوم بر مبنای اندیشه های اصیل اسلامی و عرضه آن به جامعه اسلامی و جامعه بشری است. برای رسیدن به این مقصود مهم پژوهش های قابل توجهی و با روش های مختلف به انجام رسیده است. پژوهش های تطبیقی بین اندیشمندان غربی و متفکرین اسلامی در زمینه رشته های مختلف علوم انسانی از آن جمله است. پژوهش حاضر برای قدم برداشتن در مسیر تولید علوم انسانی و اجتماعی مبتنی بر حکمت متعالیه امکان عقل تاریخی در این سامانه اندیشه ای و تاثیر آن بر علوم اجتماعی را بررسی می کند. بدین منظور ابتدا عقل تاریخی ویلهلم دیلتای به عنوان یکی از مهم ترین نظریه پردازان استقلال موضوعی و روشی علوم انسانی از علوم طبیعی و تجربی مورد بررسی قرار گرفت. و در اندیشه او عناصر مقوم از جمله تاریخی بودن انسان و فهم او، منطق و روش علوم انسانی و تفکیک آن از علوم طبیعی، مکانیسم تولید معنا و نقش فاعل شناسا در تولید آن و رویکرد او به عقل در بستر تاریخ پرداخته شد. سپس مسیری که اندیشه او در بیان عقل تاریخی و بنیانگذاری روش خاص برای بررسی و تحقق علوم انسانی به کار گرفت، در حکمت متعالیه ملا صدرا دنبال گردید. در این راستا ابتدا مبانی اندیشه وی از جمله اصالت وجود، تشکیک وجود، حرکت جوهری، اتحاد نفس و بدن، جسمانیه الحدوث و روحانیه البقا بودن نفس و صیرورت نفس انسانی و اتحاد عاقل و معقول و عامل و معمول به فراخور ظرفیت تحقیق بیان گردید. سپس نحوه تاریخی بودن عقل انسان به ویژه در کسب و فهم معانی اعتباری و اعتبارات اجتماعی بررسی شد و در نهایت نحوه مکانیسم تولید معنا، تاثیر این مکتب فکری در تشکیل فرهنگ و نوع مواجهه با عالم و تشکیل و تکوین جامعه و کنش های اجتماعی مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت در این رساله ضمن جمع بندی نتایج اندیشه ای دو اندیشمند ابتدا اشتراک های رویکردی و دستاورد آنها بیان شد، بعد نقدهای وارد بر مبنای دیلتای به صورد درون اندیشه ای و مبنایی از منظر صدرا مطرح گردید و نهایتا پیشنهاد تداوم این موضوع در قالب دیگر و با اهداف جدیدی تری مطرح شد.

دانش آموخته

• قاسم جعفرزاده ( علوم اجتماعی)

  مدیر مرکز تدوین متون بنیاد بین المللى علوم وحیانى اسراء

استاد راهنما

• حمید پارسانیا

  استاد حوزه و دانشگاه / عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی

استاد مشاور

• احمد واعظی

  استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام / رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم / عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی