چکیده

در طول دوره ی حضور ائمه ی معصومین(ع) از امام علی(ع) تا امام دوازدهم (عج)، شیعیان نیز مانند دیگر گروههای اسلامی، بنا به دلایل مختلف، به فرق گوناگونی تقسیم شده و انشعاباتی یافتند. ظهور و بروز چشمگیر فرق شیعی را می-توان پس از شهادت امام حسین(ع) دانست و ادامه ی تفرّق و فرقه فرقه شدنِ شیعیان را در زمان سایر امامان معصوم(ع) شاهدیم که البته این فرقه ها در دوره های دیگر امامان(ع)، بعضی مضمحل و نابود و یا کمرنگ می شدند و از آن طرف، فرق دیگری جان گرفته و به وجود می آمدند. زمان امام رضا(ع)، یکی از دوران هایی است که فعالیت فرق شیعی، هم از لحاظ کمیت و هم کیفیت به اوج خود رسیده بود. در این زمان شاهد فرق مختلف زیدیه، اسماعیلیه، فطحیه و غالیان – که از دوره های قبل به این دوره رسیده بودند – و نیز فرقه ی نوظهور و خطرناک واقفیه – که در زمان خودِ آن حضرت(ع)، یعنی پس از شهادت امام موسی کاظم(ع) شکل گرفته بود – هستیم. ائمه ی معصومین(ع) در طول تاریخ حضور خود، تلاش های زیادی را برای هدایت منحرفانِ از راه اصلی، و نیز نیفتادن سایرین در دام انحراف انجام دادند. در این راستا امام رضا(ع) نیز تلاش-های گسترده ای را انجام داد که بررسی این تلاش ها و در واقع نوع برخورد و تعامل و مناسبات امام(ع) در مقابل فرق مختلف شیعی، موضوع پژوهش حاضر می باشد. آن حضرت(ع) در برخورد با فرق مختلف شیعی، رفتار یکسانی نداشته و با فرق خطرناک واقفیه و غلات، شدیدترین برخورد و مبارزه، ولی در مقابل فرقه ی فطحیه برخورد ملایم و مداراگونه در پیش گرفته و رفتار آن حضرت(ع) در برابر زیدیه، حاکی از نوعی بی اعتنایی و بی طرفی همراه با نهی از قیام است که البته این تفاوت برخوردهای امام(ع) با فرق مختلف، ناشی از تفاوت این فرقه ها از جهات گوناگون مثل تفاوت آموزه ها و فعالیتها و نیز میزان خطر آنان بوده است که سعی شده در ضمن پرداختن به چگونگی تعامل امام(ع) با این فرق، به این علل هم توجه شود. واژگان کلیدی: امام رضا(ع)، مناسبات، فرق شیعی، زیدیه، اسماعیلیه، فطحیه، واقفیه، غالیان.

دانش آموخته

• زهرا بختیاری

استاد راهنما

• نعمت الله صفری فروشانی

  دانشیار جامعه المصطفی العالمیه

استاد مشاور

• حسین ایزدی

  عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام