چکیده

مبحث نفس در میان موضوعات علمی از اهمیت بسزایی برخوردار است. بگونه ای که در روایات ائمه اطهار (ع) شناخت آن هم ردیف شناخت خداوند متعال قرار داده شد. بر این اساس این مبحث با علوم مختلف و گوناگونی ارتباط پیدا می کند که از جمله آنها علم توحید و معاد( شناخت و معرفت نسبت به مسال آنها) است. بطوری که شناخت بسیاری از مسائل معاد مثل: معاد جسمانی و لذات و آلامی که در بهشت و دوزخ وجود دارند، بدون شناخت نفس امکان پذیر نیستند. همچنین علمای علم اخلاق قبل از ورود در بیان مسائل اخلاقی، ابتدا مباحثی را پیرامون شناخت نفس مطرح می کنند. بعلاوه این مبحث با دیگر علوم انسانی از قبیل روانشناسی، جامعه شناسی و غیره نیز مرتبط است. امام در فلسفه اسلامی این مسئله یکی از دغدغه‌های مهم و اساسی آنها بوده و هست و یکی از مکاتبی که در مورد این مبحث حساسیت زیادی نشان داده و سعی وافری کرده تا از دیدگاه عقلی و برهانی مسائل آن را به اثبات برساند، حکمت متعالیه است و مکتب دیگری که برای شناخت نفس تکیه زیادی بر روایات معصومین (ع) داشته و به فلسفه و براهین آن توجه کمتری کرده است، مکتب تفکیک می باشد. بین این دو مکتب، در باب نفس اشتراکات و اختلافات زیادی وجود دارد که در این پایان نامه ابتدا در طی دو فصل دیدگاههای آنها رادر مورد مسائل مختلفی از جمله تعریف نفس، حدوث و تکون آن، تجرد و رابطه نفس و بدن و... بطور تفصیل مورد بحث واقع شده است آنگاه در فصل آخر به مقایسه میان دیدگاههای این دو مکتب پرداخته و سعی شده به یک جمعبندی و نتیجه نهایی دست پیدا کنیم. مثلا تعریفی که هر دو مکتب از از نفس ارائه کرده اند مورد نقد و بررسی قرار گرفته و در نهایت تعریف مکتب تفکیک بر تعریف حکمت متعالیه، ترجیح داده شده است. همچنین در بحث حدود و تکون نفس انتقاداتی بر نظر ملاصدرا (ره) وارد شده و باز هم نظر تفکیک در این مورد انتخاب شده است. در بحث تجرد و مادیات نفس نیز اولا بیان شده که مکتب تفکیک قائل به مادیات آن و حکمت متعالیه قائل به تجرد آن است، ثانیا ادله هر کدام از دو مکتب بر مدعایشان مورد نقد قرار گرفته و در آخر به این نتیجه رسیده ایم که تجرد . مادیات نفس، بحث بسیار مشکلی است و بطور قطع نمی توان به تجرد با مادیات آن فتوی داد مباحث دیگری که در باب نفس مطرح شده است. البته این اثر اولین کاری است که در این باب میان این دو مکتب انجام شده و خالی از نقص نیست. لذا می توان نقطه شروعی برای پژوهشگران و محققین دقیق و ژرف نگر باشد.

دانش آموخته

• فرزاد محبی

استاد راهنما

• محمد مهدی گرجیان عربی

  استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• احمد بهشتی

  احمد بهشتی (متولد ۱۳۱۴ در میانشهر از توابع فسا) پژوهشگر فلسفه، مدرس حوزه علمیه، نماینده دوره‌های اول و دوم مجلس شورای اسلامی از حوزه انتخابیه فارس (فسا)، نماینده مجلس خبرگان در دوره سوم و پنجم و رئیس سابق دانشگاه قم است.