چکیده

چکیده پژوهش حاضر بررسی غایت اخلاقی دو رویکرد اخلاق فلسفی و اخلاق عرفانی از دیدگاه دو اندیشمند بزرگ فلسفه و عرفان یعنی ابن سینا و ابن عربی است. اندیشمندان مسلمان اخلاق را مشتمل بر فضایل و ملکات می دانند و زندگی فضیلت مندانه و انجام افعال اخلاقی را مقدمه برای رسیدن به خیر و غایت نهایی می دانند. غایت هر شی چیزی است که کمال او به شمار می رود و اکنون فاقد آن است و با حرکت به سمت آن غایت و رسیدن به آن به کمال می رسد و قوه و استعدادهایش به فعلیت می رسد.نوع غایتی که هر نظام اخلاقی بعنوان کمال نهایی خویش معرفی کرده است به دیدگاه آن نظام نسبت به جهان هستی، مبدء و معاد(مبانی هستی شناختی) و ارتباط انسان با نظام هستی، نوع نگرش نسبت به حقیقت انسان و مراتب و قوا و استعدادها و کمالاتی که برای چنین انسانی قابل حصول است(مبانی انسانشناختی) و دیدگاهش راجع به معرفت و قوای ادراکی انسان (مبانی معرفت شناختی) بستگی دارد . تفاوت در مبانی در دو رویکرد فلسفی و عرفانی موجب گردیده غایتی را که هر یک برای اخلاق در نظر گرفته اند متفاوت باشد. غایت اخلاق فلسفی از نظر ابن سینا عبارت از رسیدن نفس به کمال عقل عملی و ملکه اعتدال است . و غایت اخلاق عرفانی از دید ابن عربی تخلق به اخلاق الهی است که از ویژگیهای مقام فناء فی الله است و در قلب انسان حاصل می شود. در هر دو دیدگاه فلسفی و عرفانی ، اخلاق در میانه سلوک و حرکت استکمالی به سمت کمال نهایی است و لذا در هر رویکرد فضائل و کمالات اخلاقی مقدمه برای رسیدن به غایت و کمال نهایی هستند. اختلاف نظر درباره غایت اخلاق در دو نظام اخلاقی موجب اختلاف نظر درمصادیق فضایل و کمالات اخلاقی و همچنین معنای آنها شده است. به این معنا که در هر یک از دو نظام اخلاقی با توجه به غایت اخلاقی مد نظر در آن نظام، مصادیقی از کمالات و فضائل ذکر گردیده که در نظام اخلاقی دیگر وجود ندارد و بعلاوه فضایلی که در هر دو نظام اخلاقی مشترکا وجود دارند از حیث معنا با یکدیگر متفاوت می باشند. سعادت نیز در هر دو دیدگاه نتیجه کمال انسان است و کمال نهایی ابزاری برای رسیدن به سعادت و خیر تلقی گردیده است . اما با توجه به اختلاف دو رویکرد دربارۀ غایت و کمال، سعادت در هر دیدگاه معنا و مصداقی متفاوت از دیگری یافته است. به همین جهت سعادت از نظر ابن سینا در ارتباط با تعقل و فعالیت عقلانی است ولی از نظر ابن عربی از جنس دستیابی و وصول است چون در ارتباط با حقیقت انسان و قلب است .سعادت در هر دیدگاه دارای مراتب و درجاتی متفاوت است. واژگان کلیدی : اخلاق فلسفی ، اخلاق عرفانی ، ابن سینا ، ابن عربی، غایت اخلاق، کمال انسان، سعادت ، اعتدال ، فناء

دانش آموخته

• محمد رسول روزبه

استاد راهنما

• علی شیروانی

  عضو هیات علمی و دانشیار گروه فلسفه و کلام پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

استاد مشاور

• محمد مهدی گرجیان عربی

  استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

• یارعلی کرد فیروزجایی

  استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام