چکیده

چكيده پژوهش حاضر در سه بخش جهت تبيين و تحليل مبانی نظری انتظار تنظيم شده است. فصل اول تحت عنوان حقيقت انتظار به كنكاش در مورد مفهوم انتظار پرداخته و آنرا به معنای عام و خاص تقسيم می‏كند كه مفهوم عام آن به معنای اميد به آينده و انتظار گشايش و چشم به راه بودن است و معنای خاص انتظار در انديشه و فرهنگ شيعه به معنای نياز و اضطرار به موعود و انسان كامل است كه با تكيه بر وحی و تشكيل حكومت عادلانه، جهان را به غايت مطلوب خود می‏رساند. پس در نگاه شيعه انتظار فرج، انتظار قدرت اسلام راستين و ظهور امام زمان حجه‏بن الحسن العسگری است. در فصل دوم، برخی ديدگاه ‏های موجود درباره انتظار مورد بحث قرار گرفته: 1 ـ ديدگاه منفی بينانه كه برای انتظار هيچگونه ريشه و مبنايی در اسلام قائل نبوده و انتظار را بازتاب محروميتهای طبقه شكست خورده كه غالباً در شكل‏های مذهبی خودنمايی می‏ كند دانسته و محروميت های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سياسی و عقده‏ های روانی را تنها خاستگاه انتظار می‏دانند و عده‏ای هم مقوله انتظار را يك امر وارداتی برگرفته از مكاتب و اديان پيشين مطرح كرده ‏اند. در مقابل اين ها ديدگاه واقع بينانه ‏ای مطرح شده كه معتقد است اولاً انتظار به چهار دليل فطری است: 1 ـ بدليل عموميت و همگانی بودن 2 ـ سرشت و گوهر واحد انسانها كه طالب حكومت واحد جهانی هستند 3 ـ عشق به عدالت 4 ـ عشق به تكامل. ثانياً، بدليل وعده‏ های قرآنی و احاديث و روايات فراوانی كه در منابع اسلامی ما موجود است پايان و غايت تاريخ با حكومت صالحين است، لذا مسلمانان منتظر چنين حكومتی هستند، در فصل سوم رواياتی در مورد ضرورت وجود حجت الهی در هر عصر و زمانی، مطرح شده و در آخر بخش اين نتيجه‏گيری صورت گرفته است كه انتظار به دليل فطری بودن و بدليل وعده‏های الهی مبنی بر حكومت صالحين در غايت و پايان تاريخ و بدليل رواياتی كه در باب اضطرار حجت مطرح گرديده اولاً خاستگاهش صرف محروميت‏ها و نابساماني ها و عقده‏ های روانی نبوده و ثانياً مقوله انتظار يك امر وارداتی و برگرفته از مكاتب و اديان ديگر نيز نمی ‏باشد. بلكه ريشه در فرهنگ و اصول عقايد ما مسلمانان و بخصوص شيعيان دارد. در بخش دوم به مبانی نظری انتظار از منظر كلام، فلسفه و عرفان پرداخته و با براهين عقلی و نقلی ضرورت وجود انسان كامل و امام معصوم در هر عصری برای حفظ بقای عالم هستی اثبات شده است. براهين عقلی كه مورد استناد قرار گرفته‏اند عبارتند از: 1 ـ برهان لطف 2 ـ برهان غايت 3 ـ برهان عنايت الهی 4 ـ برهان امكان اشرف و برهان ضرورت تجلی اوصاف و اسماء الهی. در بخش مبانی نقلی نيز به سه دسته روايات استناد شده است: 1 ـ رواياتی كه مسئله ضرورت حجت الهی را مطرح می‏كنند 2 ـ رواياتی كه روی مسأله «اثنی عشر» تكيه می‏كنند 3 ـ رواياتی كه بطور مشخص درباره خود حضرت مهدی (عج) و اوصاف و ويژگي های آنحضرت بحث می‏كنند كه در ضمن اين روايات شخصی بودن موعود شيعه نيز اثبات می‏شود. با توجه به مطالب ارائه شده در دو بخش فوق در واقع مبانی نظری انتظار هم اثبات می‏شود كه بطور خلاصه عبارت است از: 1 ـ فطری بودن امر انتظار 2 ـ غايت و پايان تاريخ كه با حكومت صالحين است كه اين حاكميت با حكومت عادلانه امام عصر (عج) محقق خواهد شد و چون تاكنون اين وعده الهی محقق نشده ما مسلمانان در انتظار بسر می‏بريم. 3 ـ ضرورت وجود حجت و امام معصوم و انسان كامل در عالم هستی با بدن عنصری. بعد از تبيين جايگاه انتظار در اسلام و مذهب شيعه، در بخش سوم، با طرح برخی گونه‏ های مهم انديشه موعود در اديان، به اثبات اين مطلب پرداخته شده كه: گرچه موضوع انتظار موعود و منجی و مصلح باور مشترك همه اديان می‏باشد. اما موعود شيعه تمايز و تشخص انكارناپذيری با موعود ساير اديان و مذاهب دارد و بر خلاف موعود آنها موعود شيعه نه افسانه است و نه اسطوره و نه يك وجود وهمی و خيالی، بلكه واقعيتی است كه حقيقت عينی داشته و در صحنه حيات انسانها حضور دارد اما چون در پس پرده غيبت بسر می‏برد لذا ما مسلمانان منتظر ظهور نهايی او جهت تشكيل حكومت جهانی هستيم كه با برچيدن ظلم و ستم جهان انسانی را به كمال مطلوب خود رسانده و هدف خلقت را محقق سازد. در فصل آخر بخش سوم به اهداف و ويژگي های حكومت مهدوی پرداخته شده تا نوع و اهداف حكومتی را كه مسلمانان منتظر آن هستند تبيين گردد. اميد است مقبول حق واقع شده و موجبات رضايت حضرت صاحب‏الامر(عج) فراهم گرديده باشد.

دانش آموخته

• نسرین میانجی

استاد راهنما

• محمد مهدی گرجیان عربی

  استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• علی اکبر حصاری