چکیده

پس از حادثه کربلا که به شهادت امام حسین (ع)، سومین امام شیعیان، انجامید؛ شیعیان عراق بخصوص شیعیان کوفه درصدد جبران کاستی ها برآمدند، که در قبال امام حسین در قیام عاشورا مرتکب آن شده بودند، بر این اساس شیعیان حرکتها و نهضت های متعددی را شکل دادند. شیعیان ابتدا به رهبری سلیمان بن صرد قیام توابین را شکل دادند، که توسط امویان بشدت سرکوب شد؛ پس از آن شیعیان به صف پیروان مختار بن ابی عبید ثقفی پیوستند، مختار به نمایندگی از جامعه شیعه و با حمایت معنوی محمد بن حنیفه قیام خود را علنی ساخت و مهمترین هدف مختار از قیام، انتقام از قاتلان اهل بیت در حادثه کربلا بود. موضوع پژوهش حاضر، پرداختن به فرقه کیسانیه است. پیروان مختار در طول زمان فرقه ای به نام فرقه کیسانیه را بوجود آوردند، که اولین فرقه جدا شده از شیعه بود، اما سوال اصلی این پژوهش این است که: ( عوامل موثر در ظهور فرقه کیسانیه چه بود و این فرقه در تحولات عهد اموی چه نقشی ایفا کرد؟) در پاسخ به این سوال، ابتدا به معرفی فرقه کیسانیه پرداخته می شود. رهبری فکری فرقه کیسانیه محمد بن حنیفه بود و پیروان آن به امامت محمد بن حنیفه و مهدویت او اعتقاد داشتند؛ پیروان فرقه کیسانیه در انتقال قدرت از امویان به عباسیان نقشی اساسی ایفا کردند، زیرا دسته ای از آنها به نام هاشمیه بر آن بودند که ابو هاشم فرزند محمد بن حنیفه، پس از آگاهی از زمان مرگ خود، امامت را به فرزندان عباس، یعنی محمد بن علی بن عبدالله بن عباس، منتقل کرده است. حادثه تاریخی مذکور، مهمترین نکته ای است که پیروان دولت عباسی بر آن استناد می کنند تا حکومت خود را به عنوان یک حکومت بر حق و بر اساس نص معرفی کنند. بنابراین با توجه به نقش فرقه کیسانیه در عصر حاکمیت امویان و پس از آن به قدرت رسیدن عباسیان می توان به اهمیت جایگاه کیسانیه در سده های اول و دوم هجری در تاریخ اسلام پی برد.

دانش آموخته

• زهرا یاسینی

استاد راهنما

• حسین مفتخری

  استاد گروه تاریخ دانشگاه خوارزمی

استاد مشاور

• سید حسین فلاح زاده

  دانشیار گروه تاریخ و تمدن دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام