چکیده

یکی از وقایع مهم قرن بیست و یکم، مسأله بیداری اسلامی در برخی کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقاست که علت العلل این خیزش را هویت دینی و اسلام خواهی این امت‌ها دانسته‌اند. هویت هم در این عصر که به عصر اطلاعات و تبدیل جهان به جامعه شبکه‌ای و حتی به دهکده جهانی ارتباطات مجازی تعبیر شده، طبق نظریه مانوئل کاستلز قابلیت برساخته شدن و تقویت و تضعیف دارد. یعنی هویت دینی در این قالب، قابلیت برساخته شدن را دارد. هویت ساخته شده نیز در این نظم شبکه‌ای برخی فرصت‌ها و نیز تهدیدات را در مقابل خود دارد. فرصت‌های موجود برای هویت دینی در جامعه شبکه‌‌ای را در فصلی به صورت مجزا و موردی با نگاه به تحولات مصر و فعل و انفعالات صورت گرفته در انقلاب مصر برای شاهد گرفتن بر مدعاها بیان می‌شود. تهدیدات هویت دینی مسلمین نیز در قالب نظم شبکه‌ای جهانی با همان نگاه ویژه به مصر و بیداری اسلامی در این کشور مورد کنکاش قرار می‌گیرد. تهدیدات هویت دینی در نظم شبکه‌ای را در دو سطح «درون دینی» و «برون دینی» می‌توان مورد بررسی قرار داد. برخی تهدیدات مثل هجمه ضد دینیِ جبهه استکبار و نظام سرمایه‌داری و نیز تلاش‌های اسلام هراسانه و اسلام ستیزانه در قسمت تهدیدات برون دینی قرار می‌گیرند و از آنها بحث می‌شود و تهدیداتی مثل تفکر انحرافی تکفیر - چه در میان اهل سنت و چه در میان شیعیان - و نیز نحوه تبلیغات گسترده‌ی اینان در فضای شبکه‌ای و رسانه‌ای جهانی، از جمله‌ی تهدیدات درون دینی است که هویت دینی و اسلامی مسلمین را مورد هجوم قرار داده است. در هر فصلی سعی می‌شود که در بررسی هر کدام از فرصت‌ها و تهدیدات نگاه ویژه‌ای نیز به تأثیر آن فرصت یا تهدید بر روند بیداری اسلامی داشته باشیم. در پایان نیز فصلی را به بیان راه‌های تقویت فرصت‌های هویت دینی در فضای جامعه شبکه‌ای و رفع تهدیدات هویت دینی در این فضا، اختصاص می‌دهیم.

دانش آموخته

• محمد اسماعیل اسمعیل نیا

استاد راهنما

• محمدتقی آل سید غفور

  عضو هیات علمی و مدیر گروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام نماینده مردم شوشتر در دوره اول مجلس شورای اسلامی

استاد مشاور

• محمد ستوده آرانی

  دانشیار گروه مطالعات سیاسی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام معاون آموزش و فرهنگی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام