پژوهش حاضر بحثی است بصورت تطبیقی بین آراء فلسفیِ دیوید هیوم، فیلسوف حسی که تاثیر بسزایی در فلسفه دوره جدید داشته است با آراء و نظریات شهید مرتضی مطهری، فیلسوفی مسلمان، عقل گرا و معاصر که از پیروان و مفسران بزرگ حکمت متعالیه میباشد، حکمتی که موسس آن صدر المتألهینِ شیرازی با تلفیق فلسفه و عرفان حکمتی متعالی از خود به یادگار گذارده است. در این تحقیق سعی بر اینست که نظرات هیوم را در رابطه با جایگاه عقل و کارکرد آن در حوزه ی نظری و عملی بیان کنیم . در حوزه ی عقل نظری، نظرات او را در اینکه آیا عقل تأثیری در یافتههای مستقیم، با واسطه و در نحوه پیدایش این یافته ها، داشته است یا اینکه تماماً ادراکات و یافتههای بشری از حس شروع شده و به خیال ختم میشود و عقل را غیر از فهمِ این یافتههای جزئی جایگاهی نیست ؟ لذا به بررسی منشأ تصورات و تصدیقات میپردازیم، با بررسی در آثار هیوم به این نکته میرسیم که او معرفت بشری را در یافتههای مستقیم از حس میداند، با این نگرش و مبنا، جوهر نفسانی و جسمانی، علیت ،مفاهیم کلی و مهمتر از همه مابعدالطبیعه که اساسی ترین معرفت بشری در گرو اثبات آن است در موضع تردید قرار میگیرد .همچنین به جهتِ تطبیقِ با آراء هیوم، نظرات شهید مطهری را در رابطه با جایگاه عقل و کارکرد آن در حوزه ی نظری بیان میکنیم که ایشان، تمام یافتههای انسان را متّکی به عقل میدانند و عقل را مدرِک مفاهیم کلی، جوهر، معقولات اولیه و ثانیه ی منطقی و فلسفی میدانند، لذا راه برای اثبات فلسفی مابعدالطبیعه ممکن میشود . بعد از بررسی کارکرد عقل نظری از منظر هیوم به جایگاه و کارکرد عقل عملی در موضوعاتی مانند :رابطه عقل نظری با عقل عملی،فضیلت،عدالت ،اراده،آزادی،سودمندی، و عقل ابزاری از منظر هیوم میپردازیم و به این نکته میرسیم که هیوم رابطه ایی بین عقل نظری و عملی قائل نیست و مفاهیم ارزشی در اخلاق را اعتباری میداند و منشأ آن را در سودمندی و لذت طلبیِ انسان میبیند و در زندگی عملی انسان به عقلی معتقد است که انسان را برای رسیدن به خواهشهای طبیعی، غریزی و حیوانی، ابزار و راهنما باشد اما در مقابل با بررسی نظرات شهید مطهری در این موضوعات از عقل عملی، به این نکته میرسیم که ایشان عقل عملی را کاملاً با عقل نظری مرتبط میدانند و فعل اخلاقی را فعلی میدانند که قابل ستایش و تقدیس باشد و انسان را به خدا نزدیک گرداند لذا ارزش های اخلاقی را حقیقی میدانند و به همین جهت در زندگی عملی به عقلی معتقدند که سعادت ابدی را در پیراستن از رذایل و مادیات و پیوستن به حقیقت بی نهایت میدانند واژههای کلیدی: عقل، علم حضوری، تصورات، مفاهیم کلی، اخلاق.
استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
دانشیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، مجلس خبرگان رهبری، هیات موسس دانشگاه آزاد اسلامی و ...