چکیده

عالم مثال، مرتبه‌ای از هستی است که حد فاصل میان مادیات و مجردات صرف می‌باشد. این عالم، یک عالم روحانی است که از طرفی به لحاظ جسمیت و تجسّم شبیه جوهر جسمانی است و از حیث تجرد و برائت از قبول حرکت و اباء از تغیر و کون و فساد شبیه به عالم مجرد عقلانی می‌باشد. گویا شیخ اشراق نخستین فیلسوفی است که به تفصیل از احکام این عالم و به تعبیر وی «اشباح مجرده یا مثل معلقه»، سخن به میان آورده و علت موجده این عالم را برخی از «عقول متکافئه» دانسته است. البته نباید« مثل افلاطونی» که در عالم انوار عقلی ثابتند و از افق اشباح برتر شناخته می‌شوند را، با «مثل معلّقه که فقط عالم اشباح را تشکیل می‌دهند و از وسعت و شمول عالم عقل بی‌نصیب هستند، اشتباه نمود، بلکه اشتراک این دو مثل، لفظی است نه معنوی. از نظر صدرالمتألهین که بر خلاف شیخ اشراق قائل به تجرد برزخی قوه خیال است، وجود مثالی بر دو قسم است: مثال منفصل و مثال متصل: عالم مثال یا خیال منفصل عالمی است که قائم بالذات بوده و از نفوس جزئیه متخیله بی‌نیاز و مستقل می‌باشد و معلول عقل مجرد است و عالم مثال متصل، قائم به نفوس جزئیه انسانی بوده و معلول نفس می‌باشد و پیوسته در متخیلّه افراد آدمی ظهور می‌پذیرد. براهین و دلایل متعددی را حکیمان اسلامی بر وجود این عالم اقامه کرده‌اند ولی بهترین دلیل عقلی برای اثبات عالم مثال، قاعده امکان اشرف است که تقریرات گوناگونی از آن بیان شده که آسان‌ترین آن، تقریر صدراست. با اینکه این دو فیلسوف بزرگ هر دو قائل به عالم مثال بوده‌اند اما در چند نکته با هم اختلاف نظر دارند که به موارد اختلاف آنها، در فصلی جداگانه پرداخته شده است. عالم مثال دریچه‌ای برای آشنایی با عالم غیب است و به همین دلیل فلاسفه مسائلی از قبیل: رؤیا، معراج، تجسم اعمال، سؤال و جواب قبر و احوالات برزخ و... را از طریق این عالم به اثبات می‌رسانند و در این میان ملاصدرا، اثبات « معاد جسمانی» خویش را مبتنی بر اثبات این عالم می‌داند. در این رساله مختصر برآنیم که بعد از طرح بحث عالم مثال به ارائه آراء دو حکیم بزرگ اسلام: جناب شیخ شهاب الدین سهروردی و ملاصدرای شیرازی در این باب بپردازیم و نقاط اختلاف آنها را بر شماریم و در فصلی جداگانه کارکردهای فلسفی این عالم را بیان نماییم. کلید واژه‌ها: عالم مثال، خیال، ماده، عالم عقول (مجردات محضه)، مثل معلّقه، مثل افلاطونی، ادراکات (حسی، خیالی و عقلی) انسان ( عقلانی، نفسانی ، حیوانی)، خیال متصل و منفصل.

دانش آموخته

• نرجس کرمی

استاد راهنما

• احمد بهشتی

  احمد بهشتی (متولد ۱۳۱۴ در میانشهر از توابع فسا) پژوهشگر فلسفه، مدرس حوزه علمیه، نماینده دوره‌های اول و دوم مجلس شورای اسلامی از حوزه انتخابیه فارس (فسا)، نماینده مجلس خبرگان در دوره سوم و پنجم و رئیس سابق دانشگاه قم است.

استاد مشاور

• عسکری سلیمانی امیری

  عضو هیات علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)