چکیده

این رساله در صدد پاسخ به این سوال است که چگونه می‌توان براساس سفرنامه‌های اندیشمندان مسلمان (قرون سوم تا سیزدهم هجری قمری)، صورتی از دانش‌اجتماعی را ترسیم کرد؟ اندیشمندانی که سفرنامه‌ را نه صرفاً به عنوان یک متن جذاب و خواندنی، بلکه محملی برای طرح اندیشه‌های‌اجتماعی خویش و بستری مناسب برای نقد و تحلیل موضوعات و مسائل‌ اجتماعی می‌دانسته اند. بر این اساس، این سوال مطرح میشود که چگونه می‌توان صورتی از دانش اجتماعی را بر اساس متن سفرنامه های به جا مانده از این اندیشمندان تصویر کرد؟ روش‌تحقیق این‌رساله از نوع تحلیل محتوای‌کیفی جهت‌دار است. برای پاسخ به این پرسش، متون سفرنامه های مسلمین، در دو مؤلفه «علمی بودن» و «اجتماعی بودن»، مورد بررسی و مداقّه قرارگرفت. یافته های تحقیق نشان داد که مجموعه سفرنامه های مسلمین دارای ساحتی معرفت بخش و علمی هستند، اما با بیانی و تبیینی عرفی و عامه پسند. یافته های تحقیق در خصوص «اجتماعی بودن» نیزنشان داد که سفرنامه های مسلمین در موضوعات و مسائل اجتماعی مختلف و متنوعی به ارائه دیدگاه پرداخته اند. از کنار هم قرار دادن یافته های مذکور می توان به این نتیجه دست یافت که سفرنامه های مسلمین هم از بُعد علمی و هم از بُعد اجتماعی شایسته اند که در قواره «دانش و علم» نگریسته شوند، و صورتی از «دانش اجتماعی مسلمین» را برای اساس سفرنامه های اندیشمندان مسلمان، ملاحظه نمود. این تحقیق هنوز متضمّن لایه های پنهان و عمیق تری است، که نیازمند پژوهشها و بررسیهای بیشتر، برای دستیابی به تصویری شفاف‌تر از «دانش اجتماعی مسلمین» براساس سفرنامه‌های ایشان، میباشد.

دانش آموخته

• محمد جواد فر

استاد راهنما

• نعمت الله کرم اللهی

  دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• شمس الله مریجی

  ریاست دانشگاه و استاد گروه علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم (ع)