چکیده

پس از رحلت رسول عظیم الشأن;، دین مقدس اسلام و جامعه نبوی، با چالش‎های جدی داخلی و خارجی روبه‌رو گردید. بی‎تردید تنها کسی که می‎توانست دین نوبنیاد اسلام را در برابر این چالش ها محافظت کند و بنیاد آن از خطرها نگه دارد جانشین حقیقی پیامبر اکرم یعنی امیرالمؤمنین; بود. علی در دوران ۲۵ ساله سکوت خویش بیشتر می‌کوشید وظیفه الاهی و انسانی خود را در قالب مشاوره‌های نظامی، سیاسی، علمی، قضایی، اقتصادی و... برای حفظ دین و ثبات جامعه نوپای اسلامی به انجام رساند. او نمی‌توانست در برابر معضلات گوناگون که دامنگیر اسلام و امت اسلامی شده بود و بقای دین و حیات مسلمانان را به خطر جدی انداخته بود، بی‌تفاوت بماند آن هم به بهانه این که حقش را گرفته‌اند؛ البته همکاری امام علی علیه السلام با خلفا به حدی بود که خلفا از آن به نفع خویش بهره نگیرند و مشروعیت خود را مطرح نسازند. حضرت علی علیه السلام در ۳ دوران و با سه شخص متفاوت روبه‌رو بود که هر کدام از این دوران، موضعِ مناسب با خود را می‌طلبید؛ بدین سبب حضرت در عصر خلیفه اول در کنار همکاری های اندک، بیشتر برای اثبات حق ولایت الهی خود، با شیوه‌های کلامی و غیرکلامی در موضع انتقاد از پایه‌گذران سقیفه و خصوصاً شخص خلیفه اول بود. در دوران خلیفه دوم علاوه بر انتقاد از مواضع و رفتارخلیفه دوم، جهت حفظ اسلام از خطر انحراف، همکاری‌های خود را هم در حوزه فرهنگ و هم در حوزه سیاست بیشتر کرد و در دوران خلیفه سوم، افزون بر این که در جایگاه مرجع علمی و قضایی مورد مشورت خلیفه قرار گرفت، در برابر ناراضیان خلیفه نیز نقش میانجیگری را به عهده داشت و هنگام محاصره خانه خلیفه و بستن آب بروی، به خلیفه آب رساند و فرزندانش را برای حفاظت از او به درِ خانه‌اش گماشت. مراسم خاک‌سپاری خلیفه را نیز علی; انجام داد اما هیچگاه در برابر انحرافات او نیز خاموش نبود. سیره رفتاری و عملی امام علی; در تمام برهه‌های زمان مثال‌زدنی و الگوگیری از آن از جمله نیازهای امروز مسلمانان و حاکمان جامعه اسلامی است. بنابراین یکی از مواردی که نیاز آن امروز در جامعه ایران به‌وفور قابل ‌لمس و درک است، آشنایی با سیره ارتباطی امیرالمؤمنین; در حوزه فرهنگ و سیاست در دوران خلفا است که نحوه برخورد امام علی; با خلفا و رفتارهای ارتباطی حضرت در این دو حوزه بسیار حائز اهمیت است.

دانش آموخته

• محمدرضا مددی اورگانی

استاد راهنما

• شمس الله مریجی

  ریاست دانشگاه و استاد گروه علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم (ع)

استاد مشاور

• کریم خان محمدی

  استاد گروه مطالعات فرهنگی و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام