چکیده

پژوهش حاضر، با ارائه چهار فصل، در صدد پاسخ به چگونگی رویکرد و سیاست دولتمردان اموی در مواجهه با حج می‌باشد که در فصل اول اهمیت حج به عنوان یکی از شعائر الهی در ادوار تاریخی، عصر نبوی(ص) و خلفا، از سه منظر قرآن، روایت و تاریخ مطرح و مشخص شد که حج علاوه بر اهمیت و جایگاه رفیعش، از ارکان دین، جامع اَعمال عبادی و مظهر اصول اعتقادی است که از جمله رسالت مهمه اش، زعامت امت به رهبری ولایت می باشد. در فصل دوم، رساله حاضر در صدد معرفی امویان، از بُعد تشکیلاتی و سیاست های کلی نظام، با تکیه بر مذهب اعتقادی ایشان و چگونگی تسرّی و اشاعه آن در برخورد با مفاهیم و ارزش های دینی و شعائر بلند اسلامی از جمله حج می باشد. فصل سوم نیز، با بازگویی گزارش های تاریخی از رخدادها و حوادث داخلی و خارجی که از لوازم و اقتضائات حاکم بر هر حکومت می‌باشد، در مقام بیان توجهات خاص حکام اموی به مقوله حج و استمرار حضور در این فضای سراسر عبادی و سیاسی، در راستای هویت و مشروعیت بخشی به حکومت، می باشد. فصل چهارم با اتکاء بر نظریه ماکس وبر، با بیان دو مرحله قبل و بعد از دستیابی به قدرت، به اهمیت حج و نحوه تأثیر گذاری آن، در ثبات و تحکیم قدرت حاکم پرداخته و در ادامه به این نتیجه می رسد که امویان با بهره مندی از مذهب عثمانی و ترویج آن، از طریق عقیده به جبر در مرحله ثبوت، و با استفاده از مفاهیم دینی و تلقّی ابزار انگارانه از آن و همچنین اِعمال سیاست‌های مزورانه در بُعد اصلاح، توسعه و عمران، به ویژه در امکنه مقدسه مربوط به حج، در مرحله اثبات؛ به تثبیت و تحکیم قدرت در لوای مشروعیت، دست یازیدند که این مشروعیت حاصله، با تهی شدن مفاهیم اسلامی از اسلامیت و بروز نارضایتی عمومی، دچار بحران گردید. تحقیق حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر تحقیق کتابخانه ای و استفاده از منابع اصیل تاریخی صورت گرفته است. واژه های کلیدی: اهمیت حج، امویان، سیاست مذهبی،مشروعیت بخشی، دین ابزاری.

دانش آموخته

• احمد عالمی فرد

استاد راهنما

• سید حسین فلاح زاده

  دانشیار گروه تاریخ و تمدن دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• حسین ایزدی

  عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام