چکیده

شیعیان از زمان رحلت پیامبر اكرم(ص) تا حمله مغول به ایران و عراق، همواره زیر فشار حکومت‌های سنی مذهب به سر می‌بردند. اما پس از حمله مغول با استقرار حکومت‌ ایلخانان، حکومت‌های مستقل محلی و حکومت تیموریان در ایران، رفته‌رفته جمعیت شیعیان ایران افزایش یافت به گونه‌ای که پس از دو قرن بر اهل تسنن غلبه یافتند. حال این سؤال مطرح است که چه زمینه‌ها و عوامل فرهنگی در این گسترش مؤثر بوده و نظام تبلیغی شیعیان به عنوان یکی از عوامل فرهنگی در این گسترش، چه نقشی بر عهده داشته است. این پژوهش با نگاهی اجتماعی به تاریخ و با روش سندپژوهی و سنجش و تحلیل داده‌ها سعی در پاسخ‌گویی به این پرسش‌ها را دارد. بر اساس یافته‌های پژوهش، از میان رفتن اقتدار مرکزی اهل تسنن پس از سقوط حکومت عباسی یکی از زمینه‌های بسیار مهم این گسترش و همسویی تشیع و تصوف با یکدیگر، گسترش تألیفات شیعیان، ساخت و رونق پایگاه‌های فرهنگی شیعیان مانند مدارس و امامزادگان و در پایان نظام تبلیغی شیعیان، از عوامل فرهنگی آن شمرده می‌شوند. نظام تبلیغی شیعیان با عناصر خود یعنی پیام‌رسانان، پیام‌ها، گیرندگان پیام‌، شیوه‌ها، ابزار و بازخورد پیام‌ها، توانست از طریق تثبیت علوم دینی در میان نخبگان و نشر و گسترش آموزه‌ها و تفکرات شیعی در میان توده‌های مردم، جامعه‌ی آن روز ایران را با خود همراه کرده و زمینه‌ساز ظهور حکومت شیعیِ صفویه در آینده‌ی نزدیک شود. کلمات کلیدی: عوامل فرهنگی ـ تشیع ـ نظام تبلیغی ـ ایلخانان ـ تیموریان.

دانش آموخته

• طاهره مشعل پور فرد

استاد راهنما

• محسن الویری

  استاد و مدیر گروه تاریخ و تمدن دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• کریم خان محمدی

  استاد گروه مطالعات فرهنگی و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام