چکیده

قرآن در برابر هژمونی تمدن غرب به مثابه یک ایدئولوژی سیاسی مستقل و کارآمد در جهان اسلام فراگیر نشده است، چرا که رویکردهای متحجرانه در جهان اسلام به گونه ای از قرآن سیاست زدایی نموده اند، و رویکردهای ملتقطانه از زاویه ای دیگر قرآن را سکولار و مبری از سیاست و جامعه قرائت نموده اند. حاصل هر دو یکی بیشتر نیست و آن «مهجوریت قرآن» است؛ اندیشه و کنش سیاسی در جهان اسلام متاثر از مقاصد قرآن نیست. مسئله آن است که چه رویکرد تفسیری می تواند قرآن را به مثابه یک ایدئولوژی سیاسی به متن تحولات سیاسی جهان اسلام آورد. باتوجه به ظرفیتهای نظری و عملی تفسیر سیاسی امام خمینی از قرآن، این تفسیر می تواند الگویی فراگیر برای فهم سیاسی قرآن در جهان اسلام باشد و قرآن را از مهجوریت سیاسی اجتماعی در جهان اسلام خارج نماید. این رساله در تلاش برای کشف رویکرد امام در تفسیر سیاسی قرآن و ارائه آن به عنوان یک الگو به جهان اسلام است. رویکرد امام را در تفسیر سیاسی قرآن را می توان در این آیه خلاصه نمود؛ «قل إِنَّما أَعِظُكُمْ بِواحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنى‏ وَ فُرادى‏؛ يك موعظه فقط، فقط يك موعظه. توى اين موعظه همه چيز هست. اينكه قرآن معجزه است براى اين چيزهاست كه سه تا چهار تا كلمه تمام حيثيات بشر را اداره مى‏كند. قيام اگر قيامِ للَّهِ شد، همه چيز متمركز مى‏شود». رویکرد امام در تفسیر قرآن یک «رویکرد راهبردی» است. ویژگی های رویکرد راهبردی عبارت است از: «مقاصدی»، «مردمی» و «عملگرایی» . امام تفسیر قرآن را تفسیر مقاصد قرآن می داند و نه تفسیر لغات، تاریخ، بلاغت و.... قرآن، تفسیر قرآن باید مقاصد قرآن را نشان دهد و جامعه را به سوی آن سوق دهد، لذا تفسیر باید مردم فهم باشد و عملگرا. مقصد قرآن «هدایت فرد و جامعه» است. این هدایت از طریق دو تحول اساسی ایجاد می شود، «رستاخیز درونی» (بعثت) و «رستاخیز اجتماعی» (قیام)، این دو تحول به هم وابسته با ولایت و رهبری «قرآنین» (ولی و قرآن)در چهار مرحله ایجاد می شود؛ اسلام ناب(وحی)، تحول انسانی(بعثت)،انسان انقلابی(نبی) و انقلاب اسلامی(قیام) . در برابر این رویکرد، دو رویکرد متحجر و ملتقط مانع فهم مقاصد، مانع فهم مردم و مانع حرکت جامعه به سوی مقاصد هستند. در رویکردهای متحجر و ملتقط بجای توجه به مقاصد راهبردی و هدایتی به مقاصد حداقلی و یا حداقل مقاصد (مقاصد سکولار) و بجای بیان مردم فهم، بیانی عوام زده و سطحی و یا نخبه گرا دارند و بجای حرکت بخشی اجتماعی انتزاعی و نظری هستند. کلمات کلیدی: قرآن، تفسیر سیاسی، امام خمینی، مقاصد، انقلاب

دانش آموخته

• علی سروش

استاد راهنما

• نجف لک زایی

  استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم، رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

استاد مشاور

• احمد رهدار

  عضو هیات علمی گروه مطالعات سیاسی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام