چکیده

همانطور که می دانیم حیات هر شخصی برخاسته از اوضاع زمانه وی می باشد و زندگانی بسیاری از متشخصان علوم نیز متاثر از اوضاع زمانه خویش بوده است. شیخ مفبد نیز از جمله شخصیت هایی می باشد که در دورانی می زیست که به نوع خود قابل بررسی و توجه می باشد. به خصوص که در آن موقع چهار قرن از هجرت می گذشت و در طی این قرون، مکتب تشیع هنوز فرصتی برای بروز نیافته بود چرا که از سوی مدعیان حاکم پیوسته ممانعت به عمل می آمد. از قزن چهارم به بعد اوضاع کمی فرق می کند به خصوص که در این قرن عواملی چون تضعیف دولت عباسی و سیطره دولت آل بویه بر بغداد باعث شد تا بغداد تا حدودی از آزادی نسبتا علمی و اجتماعی برخوردار باشد. مفید در چنین دورانی است که وارد عرصه میدان پر آشوب و جنجالهای فکری می گردد. وی که یک فقیه و متکلم توانای شیعی بود و در بغداد زندگی می کرد، در این زمان در جایگاه دفاع از تفکرات شیعی قرار می گیرد. وی در این اوضاع که جامعه نیاز به یک حامی داشت، با تمام سعی و تلاش و تحمل بسیاری از مشکلات، به ارائه نظریات خود که از کتاب و سنت استنباط کرده، می پردازد و رهبر شیعیان را بر عهده می گیرد. وی حریفان و کسانی را که طرف مجادله و مناظره اش می شدند، سرکوب می کرد به طوری که از طرف شدن با او شانه خالی می کردند. شیخ مفید تالیفاتی متنوع هم در موضوعات مختلف مناسب با اوضاع زمانه خودش به جای گذاشته که انعکاسی روشن از اوضاع پر از سر و صدای مجادلات دینی و مذهبی او است. به هر حال شیخ مفید در دورانی که ضعف بر دولت آل بویه مستولی می شود و خلافت عباسی مجددا تجدید قوا می یابد و به دنبال آن آشوب های مذهبی و فتنه انگیزی عیاران، آشکار می گردد. شیخ مفید نظر معتزله را می شنود و آراء وی را بدست آورده و با تدبیری عالمانه، ریاست جهان شیعه را بر عهده می گیرد و در این راه از هیچ بدگویی و تعرضات در نمی ماند و بارها به علت آشوب های مذهبی که میان شیعیان و سنیان در بغداد به پا می شد، از بغداد تبیعد می شد که چه بسا سیاستمداران فقط برای منافع خود و بهره برداری از این حوادث، دست به این اقدامات می زدند. پس می توان گفت که حیات سیاسی، اجتماعی شیخ مفید تحت تاثیر بسیاری از وقایع، مشکلات و صاحب منصبانی و حاکمانی بود که بر کرسی قدرت تکیه داشتند، قرار داشت.

دانش آموخته

• راضیه صادقی

استاد راهنما

• حسین مفتخری

  استاد گروه تاریخ دانشگاه خوارزمی

استاد مشاور

• سید حسین فلاح زاده

  دانشیار گروه تاریخ و تمدن دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام