چکیده

در این پایان‏نامه که با عنوان «جریان‏های اسلامی و سقوط امپراتوری عثمانی (با تأکید بر وهابیت)» نگاشته شده است، عوامل داخلی و خارجی سقوط بزرگ‏ترین دولت اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است. این رساله که با استفاده از "نظریه ساختار ـ کارگزار" پژوهش گردیده، بر آن است که افول و فروپاشی امپراتوری عثمانی، پدیده‏ای تک علتی نبود؛ بلکه ساختار و کارگزار داخلی و خارجی، در فرایندی تعاملی، عثمانی‏ها را به ضعف کشانده و سرانجام ساقط کردند. در این میان، نقش عرب‏های اهل سنت ـ «شرفای مکه» از یک سو و «آل سعود و وهابیان» از سوی دیگر ـ بسیار ریشه‏ای و اساسی بود؛ چنان که آنان با همدستی پنهانی و اتحاد آشکار با دشمنان اسلام و قدرت‏های استعماری، موجبات شکست عثمانی‏ها در سرزمین پهناور حجاز، عراق و شامات را فراهم آوردند. این عملکرد آنها باعث ایجاد غده‏ای سرطانی به نام اسرائیل در منطقه اسلامی نیز گردید. در واقع، در زمانی که از تمام مسلمانان انتظار حمایت از بیضه اسلام می‏رفت، وهابیون و حاکمان عربستان، نه تنها همانند شیعیان و بسیاری از اهل سنت، از امپراتوری عثمانی دفاع نکردند بلکه به طمع دستیابی به حکومت، به آرمان وحدت اسلامی خیانت کرده، با یهود و نصاری هم‏داستان شدند. البته حکومت عریض و طویل عثمانی، چالش‏های فراوانی نیز در داخل خود داشت که امپراتوری را به لحاظ سیاسی، اقتصادی، نظامی و جغرافیایی در سراشیبی قرار داده بود؛ اما وهابیون میخ آخر را بر تابوت مرد بیمار اروپا کوبیدند. کلمات کلیدی: امپراتوری عثمانی، ساختار، کارگزار، افول، سقوط، وهابیت.

دانش آموخته

• سید علیرضا حسینی

استاد راهنما

• نجف لک زایی

  استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم، رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

استاد مشاور

• حسن حضرتی

  دانشیار گروه تاریخ دانشگاه تهران