چکیده

یکی از مباحث مهم در جامعه ما بحث جامعه مدنی است. دیدگاه اندیشه‌های دینی موجود در جامعه، در باره جامعه مدنی چیست؟ در این باره دو اندیشه دینی سنتی و نوگرا مشخص و تعریف شده اند که دیدگاه آنها درباره جامعه مدنی با هم متفاوت است. اندیشه دینی سنتی جامعه مدنی را که با زمینه های فرهنگی و ارزشهای تمدنی غربی شکل گرفته است. با ارزشهای دینی قابل جمع نمی داند. اما اندیشه دینی نوگرا اموری مانند فرهنگ سازی، تمدن سازی و... را امری غیر ایدئولوژیک و بشری دانسته و جامعه مدنی را بعنوان دست آورد عقلانی بشر با ارزشهای دینی قابل جمع می داند. در این پژوهش به دو مؤلفه مهم جامعه مدنی یعنی تکثرگرایی فرهنگ دینی و تکثرگرایی اجتماعی (سیاسی) توجه شده است که در تکثرگرایی دینی دیدگاه دو اندیشه دینی سنتی و نوگرا درباره تکثر گرایی بین ادیان الهی و تکثرگرایی بین مذاهب اسلامی و تکثرگرایی درون مذهبی تشریح شده است. طرفداران اندیشه دینی سنتی تکثرگرایی بین ادیان الهی و تکثر گرایی بین مذاهب اسلامی را نمی پذیرند و تکثرگرایی درون مذهبی را در محدوده مسائل اعتقادی فرعی و ظنی و همین طور احکام فقهی میپذیرند. طرفداران اندیشه دینی نو گرا به دنبال تکثر گرایی در عرصه‌های مختلف هستند. در تکثر گرایی سیاسی دیدگاه دو اندیشه دینی سنتی و نوگرا درباره شاخصه‌های مختلف آن مانند امکان جابجایی قدرت، وجود احزاب سیاسی و آزادی (آزادی قلم، بیان، مطبوعات و...) مورد بررسی قرار گرفته است که طرفداران اندیشه دینی سنتی، جابجایی قدرت و احزاب سیاسی را نپذیرفته و رای مردم در نظر آنها نقش کارآمدی برای نظام سیاسی دارد. ولی آزادی را در چارچوب ارزشهای دینی تأکید میکند. طرفداران اندیشه دینی نوگرا به شاخصه‌های مختلف تکثرگرایی سیاسی تأکید کرده و با تأکید بر رأی مردم به دنبال حکومت دموکراتیک دینی هستند. از دیدگاه اندیشه سنتی جامعه مدنی با ارزشهای دینی سازگاری ندارد. اما بر طبق نظر اندیشه دینی نوگرا جامعه مدنی یکی از دستاوردهای عقلانی بشر بوده و با دین هم سازگاری دارد. در خلال این مباحث برای روشن شدن زوایای بحث و طرح دیدگاههای دیگر به دیدگاه برخی اندیشمندان دینی از جمله مرحوم مرتضی مطهری، اشاره شده است که در عین اختلاف نظر با دیدگاههای اندیشه سنتی و نوگرا، در برخی موارد، افکار و اندیشه‌های آنان با جامعه مدنی مطابقت دارد.

دانش آموخته

• علی ملکی

استاد راهنما

• سید احمد موثقی گیلانی

  استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران

استاد مشاور

• داود فیرحی

  استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران