چکیده

در این تحقیق یکی از واژه‌ها و اصطلاحات دینی و اخلاقی یعنی «توکل» مورد بررسی قرار گرفته است. بر همین اساس برای درک مفهوم توکل ابتدا مفهوم لغوی و اصطلاحی توکل را مطرح کرده و سپس به بررسی آیات و روایات پیرامون توکل پرداخته‌ایم. در آیات قران کریم، خداوند انبیاء و پیراون آن‌ها را متوکلین واقعی می‌داند و در مواردی هم آن‌ها را امر به توکل می‌کند که نشانگر این است که تکیه و اعتماد فقط باید به خداوند باشد. توکل از مراتب توحید افعالی است که دیدگاه توحیدی لاحول و لاقوه الا بالله بیانگر آن می‌باشد. همچنین حقیقت توکل و حدود و درجات توکل نیز مورد بررسی قرار گرفته است که حقیقت توکل چیزی غیر از آن نیست که انسان از چیزی غیر از خداوند نترسد و حدّ توکل یقین می‌باشد، هر چه یقین انسان در شناخت توحید و معاد بیشتر باشد، یقین او بیشتر می‌شود؛ و با توجه به این که نسبت توکل انسان‌ها به خداوند متفاوت می‌باشد، درجات توکل آن‌ها نیز فرق می‌کند و احادیث و به تبع آن بزرگان علم اخلاق سه درجه کلی برای توکل ذکر کرده‌اند. بعد از بررسی جوانب گوناگون توکل به بررسی آثار توکل بر روش و منش انسان پرداخته‌ایم. انسان متوکل انسانی با عزت و بی‌نیاز از دیگران است، انسان متوکل در برابر مشکلات صبور بوده و شانه از مسئولیت خالی نمی‌کند، در سایه توکل از آرامش فکری و روحی برخوردار است. با توکل، به منبع قدرت لایزال الهی ارتباط پیدا می‌کند و از حامی و پشتیبانی قوی برخوردار می‌شود، لذا هیچگاه احساس ضعف و سستی نمی‌کند و با انگیزه قوی به انجام کارها می‌پردازد، آثار دیگر توکل شجاعت، دوری از هرگونه کبر و نخوت و خودبینی می‌باشد.

دانش آموخته

• علی باباجانی

استاد راهنما

• علیرضا قائمی نیا

  رئیس پژوهشکده حکمت اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و سردبیر فصلنامه ذهن

استاد مشاور

• سید غلامرضا موسوی

  عضو هیات علمی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام