چکیده

آنچه در این تحقیق مدنظر قرار گرفت، بیان و چگونگی شکل گیری تحولات فکری جامعه اسلامی از رحلت حضرت رسول (ص) تا پایان حکومت علی (ع) در عرصه های مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی است. در اندیشه دینی، اعتقاد بر این است که با ظهور اسلام و هجرت حضرت رسول اکرم (ص) از مکه به مدینه، زمینه های تشکیل حکومت اسلامی مهیا گردید. این امر منجر به بیان افکار و فرهنگ نوین شد که جامعه اسلامی عربستان را صاحب حکومت، تمدن و ائدولوژی الهی گردانید. حضرت رسول (ص)، در جریان تغییر، تبدیل و گذار از جامعه جاهلی به جامعه اسلامی، در صدد پیاده کردن این اندیشه دینی بود. اما علی رغم تمام تلاشهایی که جهت اتحاد و اعتلای جامعه اسلامی بر پایه اصول و ارزشهای اسلامی توسط حضرت صورت پذیرفت، شاهد بودم که بعد از حیات حضرت و بوجود آمدن عوامل و وقایع مهمی که شروع آن با بحران سقیفه آغاز شد، به تدریج بی پیرایگی حکومت دینی پیامبر را با نوعی باز تولید ارزشهای جاهلی، آمیزش غیر متجانس با فرهنگهای دینی، و نظام طبقاتی اقتصادی و بعدها اجتماعی (در دوره خلیفه سوم) روبرو کرد که حفظ حکومت و امنیت به اهداف اساسی چون عدالت اجتماعی و روح آزادگی دینی رجحان یافت. این وضعیت، طبعیت جامعه را به گونه ای دستخوش تغییر و تحول کرد که به تطور و تحول ارزشها و آموزه‌های دینی در عصر پیامبر منجر گردید و علی رغم تلاشهایی که امام علی (ع) برای احیای سنت پیامبر و اقامه عدالت نمود، وسعت تغییر و تحول به گونه‌ای بود که جامعه اسلامی را به جز اندک زمانی، در اختیار حاکمانی قرار داد که با استفاده از دین به دنبال مطامع و منافع شخصی و ارضاء هواهای نفسانی بودند. بر همین اساس، این نوشتار بر آن است تا به اختصار ضمن بر شمردن فاکتورهای اصلی و تأثیر گذار بر تغییر و تحولهای موجود در دوره هر یک از خلفاء، چگونگی بازگشت به ارزشهای جاهلی را بیان کرده تا از این طریق بتوان تبیین روشن و صحیحی از نوع تحولات فکری جامعه اسلامی در زمان مورد نظر، ارائه نمود. و در نهایت به اثبات فرضیه اصلی یا فرضیه جانشین دست پیدا کرد.

دانش آموخته

• داود رادمند

استاد راهنما

• علیرضا صدرا

  دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران

استاد مشاور

• نجف لک زایی

  استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم، رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی