چکیده

مسئله اصلی این تحقیق، بازخوانی روش‏شناختی الگوهای موفق مطالعات اجتماعی دین متفکران مسلمان، در مسیر دست‎یابی به مدل‎سازی نظری و الگوی روش‏شناختی بدیل است. این نوع تحقیقات درجه دوم، می‎تواند زمینه‎ساز بسط گفتمان علوم انسانی اسلامی و توسعه الگوهای جایگزین مطالعات اجتماعی دین غربی باشد. الگوهایی که از سوگیری منفی علیه دین، ارزش‎های عرفی‎گرایانه، پیش‎فرض‎ها و پیش‎داوری‎های ناسازگار با دین، انواع تقلیل‎گرایی و تحویل‎گرایی و مبانی هستی‎شناختی و معرفت‎شناختی غیردینی رنج می‎برند. برای این هدف، مجموعه متون روایت فتح، نوشته‎های آوینی در رابطه با دفاع مقدس، به عنوان یک نمونه موفق در شناخت پدیده‎های اجتماعی دینی، مورد مطالعه قرار گرفت. برای استخراج الگوی روش‏شناختی آوینی از روش چندروشی ترکیبی شامل روش‏های تحلیل منطقی، داده‏بنیاد و تحلیل مضمون مبتنی بر ابزار گردآوری مطالعه کتابخانه‏ای استفاده و در نهایت روش‏شناسی ایشان در سه لایه بنیان‏های معرفتی، الگوی نظری و دستورالعمل‏های روش‏شناختی استخراج شد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد: مکتب روش‌شناختی آوینی، روش «حقیقت‏گرایی اشراقی» است که روش گردآوری اطلاعات وی، روش «سلوک حضور و اشراق»، روش تحلیل داده‌های وی، روش «تفکر آیه‌ای و تحلیل تأویل مناسکی» و روش بیان یافته‌های وی در مطالعه دفاع مقدس، روش «روایت و دعوت» است. این ابعاد روش‌شناختی، الگوهای بدیع و بی‌سابقه‌ای را برای مطالعه پدیده‌های اجتماعی دینی مبتنی بر «روش‏یابی فطری و اقتضائی» فراهم کرده است. براساس این تحقیق پیشنهاد می‎شود، ضمن توسعه و کاربردی سازی بیشتر روش بدست آمده از این تحقیق، زمینه رسمیت یافتن آن با تدوین کتب روش شناسی علوم انسانی اسلامی فراهم شود. همچنین این تحقیق می‌تواند مقدمه تدوین نظریه اجتماعی آوینی در تحقیقات بعدی قرار گیرد.

دانش آموخته

• سید حسام الدین حسینی

استاد راهنما

• نعمت الله کرم اللهی

  دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• علی اصغر اسلامی تنها

  استادیار گروه فرهنگ و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام