چکیده

پژوهش حاضر در صدد بررسی نیروهای فعال در نهضت مشروطه با استفاده از روش تحلیل گفتمان می باشد. از اینرو مفروض ما این است که چهار گفتمان ولایت محور، شریعت محور، قانون محور و سلطنت محور در مشروطیت ایفای نقش نموده اند. سه گفتمان نخست همگی بر علیه گفتمان سلطنت که گفتمانی استبدادی بود شکل گرفتند. در این میان دو گفتمان ولایت محور شریعت محور ریشه در نیروی مذهب دارند. با وجود اینکه هر دوی آنها دغدغه دین داشتند اما وجود تمایزی نیز در میان آنها وجود دارد . وجه اول به نوع نگاه آنها به احکام دینی بر می گردد . به این صورت که گفتمان ولایت محور معتقد است که در عصر غیبت امام زمان(عج) حاکمیت سیاسی باید بر عهده نایبان آنها یعنی فقهای عدول باشد تا بدینوسیله به اجرای شریعت بپردازد. بنابراین ولایت فقیه در جایگاه دال مرکزی قرار می گیرد و دیگر نشانه ها از جمله شاه، قانون، حریت و مساوات در جایگاه دال شناور قرار می گیرد. در مقابل، گفتمان شریعت محور معتقد است که در زمان غیبت قدر مقدور اجرای شریعت است . بنابراین تمرکز چندانی بر ولایت فقیه ندارند. در این گفتمان شریعت دال مرکزی بوده و دیگر نشانه ها دال های شناور می باشند. وجه دوم نیز که به نظر می رسد تأثیر مهمتری در تمایز میان دو گفتمان ولایت محور و شریعت محور داشته است نوع تلقی آنها از مشروطه است. گفتمان شریعت محور به لحاظ اینکه از کانون حوادث دور بوده و در نجف ساکن بودند. آن مشروطه آرمانی را در سر می پروراندند حال آنکه در تهران مشروطه به نحو دیگری فهمیده می شد و آن این بود که گفتمان قانون محور که ریشه در نیروی روشنفکری داشت در نوشته ها و جلسات متعدد خود مشروطه نوع غربی و سکولار را دنبال می کرد . به این دلیل گفتمان ولایت محور نیز که از نزدیک شاهد ماجرا بود بر خلاف تأیید اولیه مشروطیت فتوا به حرمت آن داد.

دانش آموخته

• محمد رضا رنجبر

استاد راهنما

• نجف لک زایی

  استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم، رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

استاد مشاور

• غلامرضا بهروزی لک

  استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام