چکیده

پس از واقعه سقیفه دو طیف فکری شیعه و اهل سنت در مناطق مختلف سرزمین اسلامی همواره برای اثبات حقانیت خود در مقابل یکدیگر صف آرائی فکری داشتند؛ در این میان فتح اسلامی سرزمین استراتژیک شام در زمان دو خلیفه اول و توسط فرماندهانی که یا اموی بودند یا گرایشات اموی داشتند؛ و پس از آن خلافت چندین دهه امویان زمینه‌ایی را فراهم آورد تا تعصبات مذهبی ضد شیعه در این سرزمین نمود بیشتری داشته باشد؛ اما با این وجود حضور برخی از ارادتمندان به خاندان عصمت و طهارت از اصحاب پیامبر(ص) در این سرزمین منجربه رشد تمایلات شیعی در این منطقه شد و در ادوار بعد حضور عالمان و شکل ‌گیری حاکمیت‌های شیعه، زمینه حضور شیعیان و در نتیجه برخورد و تضارب آراء میان دو فرقه شیعه و اهل سنت را در این منطقه بیش از پیش استمرار بخشید. در فاصله زمانی از سلاجقه شام تا پایان ممالیک که منطقه شام محل تشتت سیاسی داخلی و خارجی بود؛ رشد فرق مختلف شیعه و نیاز حکومت‌های متعصب سنی این منطقه به کسب مشروعیت از دستگاه خلافت و پس از آن عالمان متعصب اهل سنت، سیاست مذهبی این حاکمیت‌ها را وضوح بخشید و در تقویت مذهب سنت و جماعت و تضعیف جریان‌های شیعی شکل داد؛ در کنار این مسأله انحصار طلبی عالمان متعصب اهل سنت در عرصه اندیشه و عمل رابطه این دو فرقه را به سمت و سوی تقابلی و واگرایانه سوق داد زیرا در این دوره زمانی روابط تعاملی حکومت‌های سنی با شیعیان، مقطعی و در چارچوب منافع مشترک بود و روابط تعاملی برخی از عالمان دو فرقه با یکدیگر نیز با جبهه ‌گیری عالمان دیگر به نتیجه مطلوب نمی‌رسید، اقدامات تند وخشن ضد شیعی حاکمان وعالمان متعصب سنی در این مقطع زمانی منجر به این مسأله شد که برخی از فرق شیعه مانند نزاریه و دروزیان به ابزاری در دست حکومت‌های سنی تبدیل شوند و برخی دیگر به مناطق صعب العبور و دور از دسترس این حکومت‌ها پناه برده منزوی شوند. در این میان فرقه امامیه طی چند سده انزوا در منطقه جبل عامل در یک تجدید حیات به بازسازی بنیان‌های فکری شیعه روی آورد و این منطقه را به محل صدور اندیشه‌های ناب شیعه امامی تبدیل کرد. واژگان کلیدی: شیعه، رافضی، اهل سنت، نزاریه، دروزیه، نصیریه،مناسبات،ممالیک، سلاجقه شام،زنگیان،ایوبیان، سلفیگری، همگرائی، واگرائی.

دانش آموخته

• شهناز کریمزاده سورشجانی

  عضو هیات علمی جامعه المصطفی

استاد راهنما

• حسین ایزدی

  عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• زهرا روح اللهی امیری

  عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام