چکیده

مسئله اصلی در این تحقیق آن است که رفتارهای کنشگران (زائران) سه‌شنبه‌شب‌های مسجدمقدس‌جمکران را، بررسی و تحلیل کیفی کنیم. درواقع سوال اصلی این تحقیق آن است که بدانیم رفتارهای کنشگران در مناسک سه‌شنبه‌شب‌های جمکران چه معنایی دارد. مردم در یکی از شب‌های وسط هفته به مسجدی می‌آیند که منتسب به امام زمان (عج) است. این مناسک در بنیان‌های اعتقادی شیعیان رسوخ کرده است و مردم زیادی هر هفته جهت حضور در مناسک مسجد و قرائت دعای توسل به مسجد می‌آیند. این استمرار هفتگی و استقبال کنشگران از سراسر کشور، مناسک مسجد را منحصربه‌فرد کرده است. ازآنجاکه این پژوهش، یک تحقیق مردم‌شناسی و میدانی به شمار می‌رود،‌ از روش‌های مشاهده مشارکت آمیز، مصاحبه و گردآوری داده‌ها و تحلیل اسناد موجود برای نیل به نتیجه استفاده شده است. در این پژوهش به گونه شناسی کنشگران، ویژگی‌ها، اهداف و رفتارهای مردم، نمادهای موجود در مناسک، فعالیت‌ها و برنامه‌های مسجد اشاره می‌شود و آثار گسترده این مناسک در افراد و جامعه و آسیب‌شناسی مناسک شرح داده‌شده است. مردمی که در این مناسک حاضر می‌شوند؛ گونه‌ها و ویژگی‌های متعددی دارند و به‌تبع آن انگیزه‌های متعددی جهت حضور در این مناسک دارند که مهم‌ترین آنان عبارت از انگیزه حاجت، نذر، نیاز، عادت و گردش بود. مهم‌ترین بخش مناسک سه‌شنبه‌شب‌ها در سال‌های اخیر، قرائت دعای توسل شناخته می‌شود که اغلب کنشگران به آن توجه ویژه دارند. افرادی که بنای حضور مستمر یا چند وقت یک‌بار در مسجد را دارند؛ این حضورشان ناشی از یک رفتار فطری، معنوی، عالمانه و آگاهانه هست که نفس توجه به این مناسک، در طول سالیان متعدد موجب تقویت و گسترده شدن آن شده است؛ به‌طوری‌که مناسک دائماً در حال بازسازی خود است و آن را به میراث معنوی جهان تشیع و میعادگاه منتظران حضرت قرار داده است. این مناسک، گروه‌های اجتماعی جدیدی را در پرتو خود ایجاد می‌کند که افراد ضمن ارتباط با یکدیگر، حیات مومنانه را تجربه می‌کنند؛ حیاتی که افراد آن دارای بهجت روانی و آرامش معنوی هستند. درصورتی‌که جهت کاروان‌های زیارتی که به‌صورت گسترده در مسجد حاضر می‌شوند برنامه‌ریزی فرهنگی بیشتری صورت گیرد و خدمات متنوع کارشناسی شده برای عموم زائران ایجاد گردد؛ شاهد تأثیر بیشتر این مناسک در رشد و پیشرفت جامعه و گامی روبه‌جلو در جهت ظهور حضرت حجت (عج) خواهیم بود.

دانش آموخته

• سید محمد حسین اخوان

استاد راهنما

• کریم خان محمدی

  استاد گروه مطالعات فرهنگی و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• سید محمد حسین هاشمیان

  دانشیار و مدیر گروه مدیریت راهبردی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام