چکیده

پوشیدن عمامه و عبا بخشی از سنت پیامبر و امامان معصوم (علیهم‏السلام) است. این نوع پوشش خصوصاً عمامه، همیشه به عنوان یک لباس اسلامی مطرح بوده است و امروزه به‌مثابه نمادی از صنف روحانیت، نشانه و امری معنادار از کرامت و تشخّص عالمان دینی است. ازاین‏رو روحانیون با پوشیدن این لباس در جامعه، تصورهای قالبی متفاوتی را نسبت به خود برمی‎انگیزانند. در این میان همسران روحانی با حضور در جامعه و تعامل با افراد مختلف، متوجه نگرش‏های متفاوت مردم نسبت به نقش خاص و لباس متمایز آنان می‏شوند. این امر موجب می‏شود که به ارزیابی کارایی نقش، جایگاه اجتماعی خود و همسرانشان بپردازند. نقش متصور شده از نگاه خانواده و اطرافیان، در پذیرش و درک جایگاه همسر و به دنبال آن در شکل‏گیری شناخت، احساس و تمایل رفتار آنان نسبت به لباس روحانیت تأثیرگذار خواهد بود. در این پژوهش به منظور بررسی عوامل زمینه‏ساز اجتماعی در شکل‌گیری نگرش همسران طلبه نسبت به لباس روحانیت از روش کیفی نظریه زمینه‏ای استفاده شده است. بدین منظور با استفاده از نمونه‏گیری «هدفمند نظری»، ۲۴ مصاحبه عمیق و نیمه ساختاریافته از همسران طلاب صورت گرفت. یافته‏های پژوهش حاکی از آن است که خانواده مهم‏ترین عامل ایجادی و تأثیرگذار در نگرش همسران طلاب نسبت به روحانیت و لباس آنان است. «عوامل شناختی» در نگرش همسران طلاب نسبت به لباس روحانیت شامل «نقش استاد روحانی به عنوان دیگران مهم»، «طلبه نمادی از باورهای مذهبی» و «اعتقاد به تقدس لباس روحانیت» است. «عامل احساسی» نیز «احساس محبوبیت از تلبس» است. عواملی که در همراهی کردن همسر در تلبس تأثیرگذار است شامل «عوامل زمینه‏ساز» و «عوامل مداخله‏گر شناختی» نسبت به روحانیت و لباس آنان است. از جمله عوامل زمینه‏ساز شناختی؛ «تلقی تلبس در میان مردم به عنوان نماد لباس پیامبر(ص)»، «لباس روحانیت به مثابه یکی از شعائر اسلامی»، «رضایت از زندگی و تصور قالبی نسبت به روحانیت»، «شخصیت معنوی همسر و رضایت از زندگی» و «سنخیت با خانواده همسر» است و از جمله عوامل مداخله‏گر که مانع پذیرش و همراهی کنشگر به پوشش لباس روحانیت همسر در مکان‏های عمومی می‏شود؛ «رفتار روحانی به منزله مرجع شکل‏گیری تصور قالبی نسبت به روحانیت»، «عدم آگاهی نسبت به جایگاه اجتماعی و اقتصادی روحانیت» و «پیش‌داوری منفی نسبت به محدودیت اقتصادی روحانیت» است.

دانش آموخته

• سمیه شهباز بروجنی

استاد راهنما

• علی اصغر اسلامی تنها

  استادیار گروه فرهنگ و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• ابراهیم فتحی

  همکار آموزشی گروه علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام / مدیر کل رصد دفتر تبلیفات اسلامی حوزه علمیه قم