چکیده

«تعقل» - که در لغت به عنوان «نیروی درونی شناسنده مصالح از مفاسد و بازدارنده نفس از وقوع در مهالک» شناخته می شود - جایگاه ممتازی در متون دینی داشته، در بسیاری از موارد با «دینداری» پیوند خورده است. دینداری حقیقتی است که مستقل از انسان نبوده، بلکه در وجود او ظاهر می شود و صرف نظر از ظهوری که در حوزه «اعتقادات» پیدا می کند، گاهی در «عواطف» انسان ظهور می یابد، هنگامی در «رفتارهای» وی آشکار می شود و بالاخره گاهی در «اخلاق» او نمایان می گردد. تحقیق پیش رو با روش تحلیلی – توصیفی، به تشریح رابطه این دو حقیقت از منظر آیات قرآن و روایات فریقین، و مقایسه تطبیقی آن دو می پردازد؛ در گام نخست به «تعقل» نظر افکنده، بدون لحاظ معانی اصطلاحی آن و با تحفظ بر معنای لغوی، با روشی نوین جایگاه این حقیقت را در متون دینی تبیین می نماید. سپس به «دینداری» نظر افکنده، بدون لحاظ آن در حوزه «اعتقادات» بلکه با نظر داشتن به تجلیات آن در «عواطف و رفتارها و خلقیات» انسان، به تشریح مولفه های آن می پردازد. در گام بعد این دو نظر گاه را به یکدیگر عرضه نموده، نحوه رابطه آنها را تشریح می نماید و در آخرین گام نحوه تشریح این رابطه را از منظر آیات قرآن و روایات فریقین به مقایسه می گذارد. این تحقیق بر این باور است که قرآن و روایات فریقین در این مقام تقابلی نداشته، پیام آنها به صورت کلی بر یکدیگر منطبق است و تمام آنها دینداری مطلوب را منحصر در «دینداری خردورزانه» می دانند که در آن لازم است «عواطف، رفتارها و خلقیات» دیندار، تماما از نظام خردورزی نشات گیرند. در همین راستا راهکار عملی برای وصول به «دینداری خردورزانه» نیز از قرآن و روایات فریقین استخراج گردیده، تشریح شده و مقایسه می شود. واژگان کلیدی: تعقل، دینداری، ایمان، مکارم اخلاق، تقوا.

دانش آموخته

• مهدی شجریان

استاد راهنما

• علی شیروانی

  عضو هیات علمی و دانشیار گروه فلسفه و کلام پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

استاد مشاور

• ناصر رفیعی محمدی

  مدرس حوزه و دانشگاه ، عضو هیات علمی جامعة المصطفی العالمیه