اشتراک دانش دانشگاه باقرالعلوم (ع)
بررسی تطبیقی علم الهی از منظر حكمت اشراق و حكمت متعالیه
کارشناسی ارشد
چکیده
در این پژوهش تلاش شده تا دو نظریه حكمت اشراق و حكمت متعالیه در باب علم الهی تبیین و تطبیق گردد. درست است كه بخشی از موضوع رساله مربوط به حكمت متعالیه است ولی از آنجا كه ملاصدرا مؤسس حكمت متعالیه است و دیدگاه شخصی وی مبین نظریات حكمت متعالیه است دیدگاه این دو بزرگوار یعنی شیخ اشراق و ملاصدرا مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل اول این رساله، به مبادی تصوریه و تصدیقیه بحث علم خداوند پرداختیم مطالبی همچون: تعریف علم، اقسام علم و... . فصل دوم به دیدگاه شیخ اشراق اختصاص یافته است. شیخ اشراق بر این باور است كه علم واجب به اشیاء، غیر از حضور اشیاء در حضور واجب ،معنای دیگری ندارد علم در واقع همان حضور شیء نزد شیء دیگر است، بنابراین تمام موجودات در محضر حق تعالی حاضرند. دیدگاه شیخ اشراق به علم حضوری علم واجب به اشیاء شهرت دارد. كه در انتهای این فصل اعتراضات شیخ اشراق بر نظر ابن سینا در این رابطه مطرح می‌شود كه ملاصدرا به پاسخ آن اعتراضات پرداخته و به نوعی از نظریه مشاء دفاع می‌كند. در فصل سوم ،اختصاصاً نظریه ملاصدرا در باب علم ازلی واجب به خود و ماسوا مطرح شده است. ملاصدرا برای تبیین علم واجب به ماعدا ،دو روش را طی می‌كند: اول ،روش حكما و دوم، روش عرفا. در این بخش ،روش برهانی به این نحو بیان شده است كه با مقدمات برهانی، علم واجب به ماسوا را در مقام ذات واجب اثبات می‌كند و كمبود دیدگاه مشاء و اشراق را در این می‌داند كه علم واجب را در مقام ذات اثبات نمی‌كنند و این موجب نقص ذات واجب می‌شود. در روش عرفانی با بیان چند مقدمه، به این نتیجه می‌رسیم كه واجب در مقام ذات، علم به ذات و صفات و لوازم ذات و صفات داشته و هیچ كدام خارج از ذات نمی‌باشد. در فصل چهارم ،علم فعلی واجب تعالی به مادیات از نظر ملاصدرا بیان شده است. ملاصدرا با به كار بردن مبنای اصالت وجود و لوازم آن یعنی :بساطت و وحدت تشكیكی وجود به منظور اثبات مساوقت علم و وجود به بیان كیفیت علم فعلی واجب به مادیات می‌پردازد و این كه تغییر در علم فعلی واجب تعالی به مرتبه مادیات، موجب اثبات هیچ نقصی برای وی نمی‌باشد. فصل پنجم نیز نگاهی انتقادی و تطبیقی به هر دو دیدگاه داشته كه محوریت این پایان‌نامه را تشكیل می‌دهد. واژگان كلیدی: خدای سبحان، علم، علم اجمالی، علم تفصیلی، اضافه اشراقی ، علم فعلی، علم حصولی، علم حضوری.
دانش آموخته
استاد راهنما
سید محمود موسوی
دانشیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
استاد مشاور
علیرضا قائمی نیا
رئیس پژوهشکده حکمت اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و سردبیر فصلنامه ذهن