چکیده

اثبات وجود خداوند از دیر باز وجهه همت فیلسوفان بوده است و حاصل تلاش آنان براهین متعددی است كه بر وجود خداوند اقامه كرده‌اند. یكی از روشن‌ترین و استوارترین براهین اثبات وجود خداوند، برهان امكان و وجوب است كه از اندیشه‌های ابتكاری فارابی بشمار می‌رود، پس از وی برهان مزبور پیوسته مورد توجه فلاسفه الهی – به ویژه فلاسفه اسلامی- بوده و بیانات مختلفی در تقریر آن ذكر گردیده است. برهان امكان و وجوب اگرچه تنها طریق خداشناسی فلسفی نیست، اما مهمترین آنهاست. این برهان تقریرهای گوناگونی دارد كه یكی از قدیمی‌ترین و نیز معروف‌ترین آنها برهان ابن‌سیناست. در این نوشتار ضمن ارائه تحلیلی از برهان امكان و وجوب در تحول تاریخی‌اش، نقدهای عمده‌ای كه به برهان امكان و وجوب شده، بررسی، سپس نسبت آن نقدها با برهان امكان و وجوب، سنجیده شده است. برهان امكان و وجوب در آثار اندیشمندان غربی، جزء براهین جهان‌شناختی است. ایمانوئل كانت این برهان را ضمن اینكه ساده و قابل فهم همگان می‌داند، در عین حال دارای بیشترین درجه اقناع دانسته، و آن را اساس تمام برهان‌های خداشناسی طبیعی كه به صورت‌های مختلف عرضه شده می‌شمارد. از میان تقریرهای متعددی كه این برهان در غرب به خود اختصاص داده است، دو تقریر آكویناس و لایب نیتز شهرت فراوانی دارند. و در ادامه به تقریرهای توماس آكوئینی، لایب نیتس، نقدهای كانت، هیوم، راسل كه به برهان امكان كرده‌اند پرداخته شده است. کلید واژه‌ها:صدیقین، امكان، وجوب، امكان ماهوی، امكان فقری، استحاله دور و تسلسل

دانش آموخته

• علی آقامحمدی

استاد راهنما

• یارعلی کرد فیروزجایی

  استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• محمدجعفر علمی

  محمدجعفر علمی، از اساتید حوزه و دانشگاه به دلیل بیماری سرطان دار فانی را وداع گفت. وی سال ‌های پیش مدتی را در کسوت معاون آموزشی و پژوهشی با سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی همکاری داشت. مرحوم علمی، تحصیلات حوزوی خود را در تهران و قم نزد اساتیدی چون آیات عظام میرزا جواد تبریزی، حسین وحید خراسانی و عبدالله جوادی آملی گذراند. حجت‌الاسلام علمی، دارای دکترای فلسفه از انگلستان بود و مدتی هم به عنوان رییس کالج اسلامی لندن در این کشور حضور داشت.