چکیده

رساله ی حاضر كه تحت عنوان «انسان‌شناسی ملاصدرا با توجّه به حركت جوهری» تدوین شده از یك مقدّمه و چهار فصل و یك خاتمه فراهم آمده است. برای این منظور، ابتدا در فصل اول تحت عنوان كلیات، مفاهیم اصلی مورد نظر در این پژوهش به منظور روشن‌تر شدن موضوع پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است، سپس مباحثی كلّی در رابطه با انسان‌شناسی مطرح شده و رهاورد این بحث چنین است كه انسان‌شناسی ملاصدرا، تلفیق و تركیبی از انسان‌شناسی دینی، عرفانی و فلسفی است. سپس در فصل دوّم، حركت جوهری به عنوان یكی از مبانی انسان‌شناسی صدرایی مورد مطالعه قرار گرفته است. در این فصل، نگارنده تلاش كرده است تا ضمن معرفی اجمالی مواردی كه در مكتب فلسفی ملاصدرا بر اساس حركت جوهری قابل توجیه است، بیان كند مهم‌ترین ویژگی نفس – جسمانیه ی الحدوث و روحانیه ی البقاء و التعقّل – نیز از آثار مترتب بر حركت جوهری می‌باشد، زیرا بدون حركت جوهری، كمال‌پذیری نفس و صعودش به مراحل بالاتر و رسیدن به مقام تجرد امكان‌پذیر نیست. هم‌چنین در این فصل از مقوّمات حركت جوهری، مبانی فلسفی حركت جوهری و شبهات وقوع حركت در جوهر و... سخن به میان آمده، به این هدف كه نكاتی عمده را از خلال این مباحث استخراج كرده تا بتوان به بررسی انسان‌شناسی صدرایی در پرتو حركت جوهری پرداخت. در فصل سوّم، نمایی كلی و عمومی از انسان در منظومه فكری صدرا ترسیم شده است. اینكه این نظام فكری حقیقت انسان را چه می‌داند؟ ساحتهای وجودی او و ارتباط آنها با یكدیگر چیست؟ و اهمّ اوصافی كه بدو نسبت می‌دهد كدام است؟ چارچوب این نمای عمومی است. در فصل آخر، سؤال اصلی پژوهش یعنی تبیین ملاصدرا از چیستی ارتباط حركت جوهری با انسان‌شناسی ملاصدرا، محور بحث قرار گرفته است. در این فصل نشان داده شده كه حركت جوهری در حقیقت زمینه ی تكامل نفس را فراهم می‌كند. لذا نگارنده به تبیین مراتب استكمالی نفس می‌پردازد و به این نتیجه می‌رسد كه طبق نظریه ابداعی صدرا، نفس از آغاز خلقت تا نهایت حیات طبیعی و دنیوی خویش، مراحل تكاملی خود را به صورت لبس بعد لبس، فعلیتی بعد فعلیتی، كمالی فوق كمالی، طی می‌نماید تا اینكه به مرحله‌ای می‌رسد كه خلع لباس مادّی نموده و در آخرت طبق ملكات اخلاقی‌ای كه كسب كرده است یا به صورت فرشته و یا به صورت حیوانات مختلف الانواع محشور می‌شود، هرچند انسان در این جهان نوع واحد است. واژگان كلیدی: انسان، نفس، بدن، حركت جوهری، عقل عملی، عقل نظری، عقل فعال، عقل مستفاد.

دانش آموخته

• معصومه عسکری

استاد راهنما

• علیرضا قائمی نیا

  رئیس پژوهشکده حکمت اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و سردبیر فصلنامه ذهن

استاد مشاور

• احمد واعظی

  استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام / رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم / عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی