پاسخگویی به این پرسش که "در اندیشه سیاسی حضرت امام خمینی(ره) قانون اساسی چه جایگاهی دارد؟" دغدغه اصلی نگارنده در این رساله به حساب میآمد. فرض این رساله این است که از دیدگاه امام خمینی قوانین اساسی در صورتی که منطبق با قانون شریعت باشند از مشروعیت برخوردار میباشند. برای پاسخگویی به سئوال اصلی و آزمون فرضیه پایان نامه را در سه فصل تنظیم شد. در فصل نخست، شریعت و قانون اساسی بشری از دیدگاه حضرت امام خمینی(ره) مورد بررسی قرار گرفت. این فصل را به سه عنوان کلی تقسیم می کنیم، اول، با عنوان "امام خمینی(ره) و گستره شریعت" که امام(ره) معتقدند تنها قانونگذار فقط خداوند است. و اسلام در همه زمینهها قوانینی دارد از جمله در مسائل سیاسی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی که قوانین متنوعی دارد. و دوم با عنوان "امام خمینی و قوانین موضعه بشری" که میتوانیم برای اداره جامعه از قوانین بشری استفاده کنیم. که در این جا از چهار منظر بحث میشود. ۱- مقتضیات زمان و مکان ۲- منطقة الفراغ ۳- احکام حکومتی ۴- احکام ثانویه میباشد. و سوم با عنوان "علل و عوامل پذیرش قانون اساسی در نظریه شریعت مدارانه امام است" که امام در اینجا قانون اساسی (بشری) را که منطبق با قوانین الهی باشد میپذیرند. در فصل دوم: امام خمینی(ره) و قانون اساسی مشروطه بحث میشود که این فصل را با دو عنوان کلی تقسیم میکنیم. اول، بطور مختصر به تاریخچهای از قانون مشروطه، که حاکمیت قانون در ایران قبل از مشروطیت و چگونگی شکل گیری قانون خواهی و سیر تدوین قانون اساسی و متمم آن بحث میشود. و بعد جایگاه قانون اساسی مشروطه را در اندیشه حضرت امام(ره) از دو منظر پی میگیریم: اول: مشروعیت قانون اساسی مشروطه را به جهت اینکه تحدید کننده قدرت و تقلیل ظلم و ایجاد عدالت در جامعه و دست یافتن مردم به حق و حقوق خویش را مشروع میداند و فی حد نفسه میپسندند. و در نهایت فصل سوم: امام خمینی(ره) و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مورد ارزیابی قرار گرفت. و بر این اساس این فصل را با دو عنوان کلی تقسیم کردیم: اول با عنوان "اساسی جمهوری اسلامی ایران مورد بحث قرار میگیرد. و بعد جایگاه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در اندیشه حضرت امام خمینی(ره) از سه زائیه مورد بحث قرار گرفت: ۱- امام و تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ۲- امام و اصلاح قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ۳- امام و مشروعیت قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، به هر حال امام قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران را با گنجاندن اصل ولایت فقیه در قانون اساسی و نظارت فقهای شورای نگهبان بر قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی مشروع میدانند. و مورد قبول ایشان است. بدین ترتیب اثبات گردید که امام خمینی(ره) مشروعیت قانون اساسی را در انطباق با قانون الهی میداند.
استاد تمام گروه علوم و اندیشه سیاسی و معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه شهید بهشتی ، رئیس پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی
عضو هیات علمی و دانشیار گروه علوم سیاسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی