چکیده

این پژوهش با مطمح نظر قرار دادن شبکه‌های اجتماعی مجازی به‌عنوان بستر تعاملات تبلیغی، در پی تبیین مهم‌ترین الزامات و سازوکارهای تبلیغات دینی روحانیون هست. پرسش اصلی این پژوهش آن است که بر اساس روی‌آورد قرآنی دعوت، الزامات و سازوکارهای تبلیغ دینی روحانیون در شبکه‌های اجتماعی چیست؟ ایده حاکم بر این پژوهش در دوگانه مفهوم «دعوت» در مقابل «امر و نهی» در گفتمان تبلیغ دینی شکل گرفته و مدعی است که دعوت به بهترین وجه، تعاملات تبلیغی مبلغین دینی را در فضای مجازی تبیین می‌کند. اثبات این مدعا در سه‌گام صورت گرفت. ۱. تحلیل نظری فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی ؛ ۲. تحلیل میدانی از طریق مصاحبه‌ با ۹ تن از نخبگان تبلیغی در فضای مجازی به‌صورت نیمه ساخت‌یافته و تحلیل مضمون آن‌ها و ۳. تحلیل قرآنی آیات دعوت. مبتنی بر سه‌گام پیش‌گفته، این پژوهش با استفاده از روش تلفیقی (مصاحبه، تحلیل مضمون و مطالعات کتابخانه‌ای) جریان یافته و نتایج زیر حاصل شد. با مداقه در مبانی معرفت‌شناختی فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی و همچنین نظریات ارتباطی این حوزه، چنین به دست آمد که این فضا به دلیل تار گونگی و مرکز زدودگی فاقد استحکام لازم جهت جریان تبلیغ «آمرانه» در مقابل تبلیغ «داعیانه» هست. از طریق تحلیل مضمون مصاحبه‌های صورت گرفته با نخبگان تبلیغ مجازی، مفهوم «تبلیغ تعاملی» به‌عنوان دال مرکزی مضامین مطرح‌شده، استخراج و سایر مضامین که شامل «فضاسازی»، «آموزش مبلغان»، «ایجاد اعتبار»، «تعامل و هم‌زیستی» و «گزینش محتوای و روش» حول آن ساخته و برساخته شد. تدقیق در این شبکه مضامین و تحلیل آن در دوگانه دعوت و امر نشان دهنده قرابت آن با مفاهیم دعوتی و تغایر آن با روح حاکم در تبلیغ آمرانه بود. در گام پایانی با تحلیل آیات دعوت و استنطاق از آن در مدار شاخصه‌های مدل تبلیغی جاوت و ادانل و با مطمح نظر قرار دادن نتایج گام اول و دوم، نشان داده شد که تنها آورد‌های قرآنی دعوت در دوگانه امر و دعوت ظرفیت لازم جهت ایجاد یک شاکله اجرایی در نهاد تبلیغی در فضای مجازی را داراست بر همین اساس مدل نوینی از دعوت ارائه و تحلیل شد. سپس این مدل به‌عنوان مبنای اجرایی تبلیغات دینی در سه بعد «داعی»، «مجیب» و «محتوا و شیوه» تبلیغ، مدنظر قرار گرفته و درنهایت «گریز از جماعت گرایی مجازی»، «رعایت چارچوب‌های اعتبار منبع در دو سطح: ۱. داعی ۲. محتوای دعوتی»، «استفاده مناسب، هوشمندانه و مؤثر از تیتر و تگ» و «سوق کنش‌های تبلیغی دعوت به سمت محتوای تصویری» به‌عنوان بایسته‌های و الزامات تبلیغات دعوتی ارائه شد.

دانش آموخته

• محسن آخوندیان

استاد راهنما

• سید محمد علی غمامی

  عضو هیات علمی گروه مطاللعات فرهنگی و ارتباطات

استاد مشاور

• ابراهیم فتحی

  همکار آموزشی گروه علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام / مدیر کل رصد دفتر تبلیفات اسلامی حوزه علمیه قم