چکیده

علامه محمد اقبال لاهوری، روشنفکر، فیلسوف اجتماعی، شاعر پارسی گوی پاکستانی و از سلسله احیاگران تفکر دینی در دوره معاصر، که بحق میتوان گفت که از شاگردان و پیروان راستین احیاگر بزرگ سید جمال الدین اسدآبادی می باشد. وی با مشاهده مشکلات جهان اسلام، به فکر ارایه راه حل‌ها و آراء اصلاحی در جهت رفع آن معضلات را برآمد. او با اذعان به کامل بودن و همه بعدی بودن دین اسلام و توجه اسلام به دنیا و آخرت، به ارایه طرحی نو در جهت احیاء تفکر دینی و رستاخیز اسلامی، همت گماشت. سعی او در احیاگری بیشتر معطوف به یادآوری اصول و معارف فراموش شده و خرافه زدایی و پیرایش دین از خرافات بود و در تمامی آثار قلمی، بیانی و عملی و علمی خود تا پایان عمر به نشر و ترویج افکار خود پرداخت. اندیشه احیاء تفکر دینی، اقبال در قالب‌هایی همچون: احیاء روش اجتهاد و نوآوری، احیاء علوم و معارف اسلامی و رابطه اسلام با علوم جدید، بازیابی هویت اسلامی و بازگشت به خویشتن، پیوند دین و سیاست، جمع احساس عرفانی و روح تعمد اجتماعی - سیاسی، اتحاد اسلامی و طرح تشکیل دولت‌های مشترک المافع اسلامی و مبارزه با استبداد داخلی و استعمار گران خارجی و... مطرح گردید. اندیشه‌های او به حدی دارای جذابیت بود، که اندیشمندان و روشنفکران مسلمان بعدی، از وی متأثر گردیدند و روشنفکران دینی معاصر در ایران با ریشه‌گیری از افکار نو او، درباره نگرش جدیدش به دین بهره‌ها بردند و این بهره‌گیری باعث گردید تا روشنفکران دیندار ایرانی همچون استاد علامه مرتضی مطهری و استاد دکتر علی شریعتی و... با همان شیوه‌ها و متد (روش) به فکر ارایه آراء اصلاحی در جهت رفع معضلات و مشکلات جامعه ایرانی آن روزگار (دوران پهلوی) برآیند. این امر باعث گردید تا آنان با بهره‌گیری از روح احیاگری از اندیشه‌های اقبال، زمینه‌ها و مقدمات فکری و اندیشه‌های انقلاب اسلامی ایران را فراهم سازند. عمده هدف ما در این تحقیق نشان دادن این بهره‌گیری بوده که در مرحله نخست خود روشنفکران دینی ایران بدلیل نگاه نو، اقبال به دین تحت تأثیر جاذبه افکار وی بطور غیر مستقیم قرار گرفتند و در مرحله بعدی، همین سرمایه فکری باعث تأثیر غیر مستقیم اندیشه‌های اقبال بر روی زمینه‌های فکری انقلاب اسلامی، بخصوص در میان اقشار تحصیل کرده و روشنفکر دیندار جامعه ما گردید.

دانش آموخته

• ناصر کشاورزی

استاد راهنما

• سید احمد موثقی گیلانی

  استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران

استاد مشاور

• محمدتقی آل سید غفور

  عضو هیات علمی و مدیر گروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام نماینده مردم شوشتر در دوره اول مجلس شورای اسلامی