چکیده

عصر قاجار، عصر کشمکش‌ها و ستیزه‌ها بر سر سنت، تجدد، مفاهیم قدیم و آموزه‌های جدید است. مواجهه ایران با دنیای جدید غرب، تأثیر بسزایی در علوم و دانش‌های سنتی بر جای نهاد. علم تاریخ نیز در زمره همین دانش‌های یاد شده در بالاست. از همین رو، تاریخ نویسی دوره قاجار، بایستی در پیوند با تحولات فکری و فرهنگی جامعه ایران در این دوره، مورد مطالعه و تبیین قرار گیرد. این امر زمانی اهمیت ویژه پیدا می‌کند که مساله پژوهش تاریخی مورد نظر، بررسی یک یا چند مقوله فکری ـ فرهنگی، در بستر تاریخی و بازه زمانی مذکور باشد. این پژوهش تلاش خواهد نمود، با شناخت فضای حاکم بر اندیشه‌های رایج در دوره قاجار و با تکیه بر بافت و محیط اجتماعی ـ فرهنگی عصر قاجار، چگونگی تلقی مورخان این عصر، از برخی آموزه‌های شیعی را مورد بررسی و تحلیل قرار دهد و به این پرسش مشخص و اصلی پاسخ گوید که رویکرد مورخان قاجاری به مولفه‌های جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، عاشورا، امامت و مهدویت چگونه بوده است؟ این پژوهش با فرضیه «تاثیر اندیشه‌های مذهبی قاجاریان بر روند تاریخ‌نگاری مورخان قاجاری»، به روش توصیفی- تحلیلی و جمع آوری اطلاعات کتابخانه‌ای، صورت پذیرفته است. یافته‌های پژوهش نشان می دهد، مورخان این عصر تحت تأثیر فضای مذهبی حاکم بر سرزمین ایران قرار داشته و تا حد زیادی آموزه‌های مد نظر را در راستای تأمین اهداف حاکمیت و اقبال جامعه به رشته تحریر درآورده‌اند. بنابراین اندیشه‌های مورد نیاز حکومت، در برهه‌ای از زمان بسیار مورد توجه بوده و پر تکرار در نوشته‌های ایشان بروز و ظهور پیدار کرده است اما آنچه با اهداف ایشان در تضاد، تنش‌زا و مطالبه‌گرا بوده، مورد توجه قرار نگرفته است.

دانش آموخته

• زینب شریفی شکوه

استاد راهنما

• زهرا روح اللهی امیری

  عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• سید حسین فلاح زاده

  دانشیار گروه تاریخ و تمدن دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام