چکیده

یكی از پر جاذبه ترین تعالیم ملاصدرا، نظریه حركت جوهری است، كه مبنای تبیین بسیاری از دشوارترین مسائل در فلسفه كلاسیک و سنّتی از جانب او به شمار می آید و همچنین مبنای مسأله خلقت عالم و تمامی معنای شدن و حدوث در پرتو وجود ثابت و ازلی است. همان طور كه معروف است، متقدمّین فلسفه اسلامی، به ویژه ابن سینا، در این مسأله كه حركت تنها در مقولاتی خاص یعنی «كمیت،كیفّیت،وضع و أین» واقع می شود، تابع فلسفه طبیعی ارسطویی بودند. مقولات یاد شده جملگی از اعراض هستند و ابن سینا به وضوح امكان حركت در مقوله جوهر را منكر بود. استدلال عمده وی بر این مطلب چنین بود كه حركت نیاز به یك موضوع غیرمتحرك دارد و اگر این موضوع جوهری دریك شی خود از طریق حركت جوهری متحول شود، بنابراین دیگر موضوعی برای وقوع حركت در كار نخواهد بود. ملاصدرا درست درنقطه مقابل این نظریه گفته است كه هرتغییری در اعراض یك شیء درواقع نیاز به تغییر در جوهر آن دارد. زیرا اعراض دارای وجودی مستقل از جوهر نیستند. آموزه صدرایی بعنوان «لبس بعد اللّبس» یعنی (پوشیدن روی پوشیدن) خوانده می شود كه به موجب آن، صورت و مادّه هر موجودی، در مجموع، مادهّ برای صورت جدید می شوند، واین جریان همواره به همین منوال ادامه می یابد، مثل آنكه فردی لباسی را روی لباس دیگر بپوشد. همه موجودات این جهان در یك سیر صعودی و رو به بالای ناشی از حركت جوهری هستند، تا اینكه به نهایی ترین درجه كمال وجود مربوط به واقعیت مثالی و عین ثابت خود نایل شوند. نطفه آدمی به جنین تبدیل می شود، سپس رشد می كند تا مبّدل به كودكی شود كه سر انجام متولّد می شود و حركت روبه رشد خود را از صورتی به صورت دیگر ادامه می دهد تا آنكه به سرحّد پختگی و رشد جسمی خود می رسد، همان گونه كه روح وی پیوسته قوی تر می شود تا اینكه سرانجام مرگش فرا می رسد و به عالم برزخ و مثال وارد می شود و در نهایت در عرصه الهی حضور می یابد. هریك از مراحل این حركت متضّمن مراحل و صور پیشین وجودی این موجود است، در همان حال كه حركت جوهری بی وقفه و پیوسته تمامی این مراحل را در می نوردد. آموزه حركت جوهری، كلید گشایش و راه حلّ بسیاری از مشكلات در فلسفه صدرایی است. لذا در این پایان نامه به آموزه حركت جوهری ملاّصدرا و نوآوری های مبتنی بر آن اشاره می شود.

دانش آموخته

• مریم احمد زاده

استاد راهنما

• محمد مهدی گرجیان عربی

  استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• احمد واعظی

  استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام / رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم / عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی