چکیده

منطق دانان مسلمان در تکامل و پختگی مباحث منطقی گام های اساسی و بلندی را بر داشته-اند. این تکامل بدون در نظر گرفتن سیر تاریخی ای مباحث منطقی، به خوبی قابل درک نیست؛ زیرا توجه به پشتوانه تاریخی مباحث عقلی در تحلیل آن نقش مهمی دارد. مباحث منطقی نیز در سیر تکاملی خود بیشتر مرهون تلاش های فکری ابن سینا و شارحان و ناقدان اوست و این تکامل ادامه دارد تا در منطق صدرایی به اوج خود می رسد. میرداماد را می توان به عنوان حلقه ی وصل سیر مباحث منطقی و گذر از منطق مشایی به صدرایی به شمار آورد. این رساله از یک سو شامل مباحثی است که میرداماد به تبع منطق دانان پیش از خود مطرح کرده و به توضیح و تحلیل دقیق آنها همت گماشته است؛ مانند: تعریف منطق، غرض از یادگیری آن، موضوع آن، دلالت و اقسام آن، تصور و تصدیق، تقابل، کلیات خمس و... از سوی دیگر شامل ابداعاتی است که میرداماد در مباحث منطقی ایجاد کرده است. مانند: 1.تفکیک بین معقولات ثانیه منطقی و فلسفی. از نظر میرداماد عروض معقولات ثانیه منطقی بر معقولات اولی بحسب وجود ذهنی است در حالی که عروض معقولات ثانیه فلسفی بحسب وجود خارجی یا اعم است. 2.تقسیم مطلب هلیِ بسیط حقیقی ومشهوری و بیان اینکه هل بسیط حقیقی سؤال از خود شئ است بحسب حقیقت آن در ذاتش و تقرر ماهیتش و اینکه این مرتبۀ تقرّرِ ماهوی طبق اصالت ماهیت، بر مرتبه وجود آن شئ تقدم دارد. 3.وجود رابطى دواصطلاح دارد،یکی از دو معنا محمول واقع می شود و دیگری وجود رابط است که بین موضوع ومحمول قضایا قرار دارد و مقابل وجود فی نفسه است، این معنا از وجود رابطی، وجود فی غیره است و از آن به معنای حرفی یاد می شود. 4.تبیین معنای اعم بودن موضوع سالبه از موجبه و دفع پارادوکس مطرح شده در رابطه با این اعم بودن با توجه به اعتباری بودن شمول و اعمیت موضوع سالبه از موجبه. 5.جریان برهان لمّ وإنّ در قیاس های استثنایی همانند قیاس های اقترانی با توجه به اینکه مستثنی درآن به منزله ی حد وسط در حملیه است. واژگان کلیدی : میرداماد، موضوعِ منطق، مطالب، وجود رابط، قضیه سالبه، برهان لمّ، برهان إنّ.

دانش آموخته

• سعید احمدی

  مدیر کل سازمان تبلیغات اسلامی استان زنجان

استاد راهنما

• عسکری سلیمانی امیری

  عضو هیات علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)

استاد مشاور

• یارعلی کرد فیروزجایی

  استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام