بررسی محتوایی منابع و مصادر اخلاقی اسلام به ضمیمه تأملات خاص در مبانی فلسفی آن اثبات می کند که آنچه به عنوان اخلاق اسلامی مطرح شده است را می توان در قالب یک نظریه منسجم با ویژگیهای خاص یک نظریه ارائه داد. هدف این پژوهش آن است که مبانی، غایات و قواعد کلی اخلاق را با استناد به منابع اولیه دین- آیات وروایات- استخراج کند و با روش تلفیق میان تحلیل های عقلی و داده های نقلی به یک نظریه منسجم اخلاقی دست یابد. در راستای تحقق این آرمان، یافته های نهایی پژوهش حاضر این است که مطلوب و هدف نهایی انسان، کاملترین چیزی است که روح که حقیقت وجودی انسان است بدان گرایش داشته، می تواند در میان مراتب مختلف نفس، به آن توجه نموده، آن را انتخاب کند و به انگیزه وصول به آن، افعال متناسب با آن را انجام دهد. از آنجا که گرایش انسان به سمت کمالات بی نهایت است و وجود بی نهایت کامل، وجود خداوند می باشد، گرایش انسان به سمت خداوند می باشد. تقرب انسان به خداوند، حرکت تکاملی در طول مراتب هستی است برای رسیدن به مبدأ عالم که خداوند است. انسان با ویژگیهای خاص خود، عملا توانایی دارد مراحل کمال را از ضعیفترین حد تا عالی ترین درجه آن بپیماید. در سیر صعودی خود با مراتب هستی متحد شده و عین آن مراتب می گردد تا برسد به وجود کمال مطلق که کاملترین مرتبه هستی است. در این راستا تمام صفات و افعال اختیاری که از انسان صادر می شود به میزانی که وی را به این مقام نزدیک کند ارزشمند خواهد بود. چنین رابطه ای را به طور مستقیم تنها از طریق توجهات قلبی(نیت) با اعمال می توان برقرار کرد. حسن فعلی و حسن فاعلی هردو در ارزش گذاری عمل انسان سهیم اند. نظام تعلیم و تربیت نیز بر مبنای نظریه قرب الهی در عرصه اهداف، اصول، روشها، محتوای تربیتی و شیوه ارزشیابی متفاوت خواهد بود که از جمله اصول تربیتی که به آن اشاره شده توجه ویژه به معرفت و بینش دهی به متربی، نقش مهم عمل و رفتار در رسیدن به قرب الهی، اصل تربیت الهی برای نیل به مقام قرب الهی و نقش انسان کامل در سیر تقرب الی الله است که در پایان نظریه به آن ها اشاره شده است.
عضو هیات علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی زنجان
عضو هیات علمی و دانشیار گروه فلسفه و کلام پژوهشگاه حوزه و دانشگاه