چکیده

سرمایه ی اجتماعی مفهومی است که طرح جدی مباحث آن، به دهه های اخیر استناد داده می شود؛ با این حال با توجه به ماهیت موضوع، مفاهیم، مؤلفه ها و شاخص های آن، که عمده ترین آن اهمیت یافتن پیوندها و روابط میان افراد و گروه ها و سرمایه ی ناشی از آن هاست، می توان آن را مفهومی قدیمی در یک قالب جدید دانست. در نتیجه امکان پی گیری ظرفیت های سرمایه ی اجتماعی در بسترهای فرهنگی، ارزشی و مذهبی جوامع نیز وجود دارد. با توجه به این مسأله، این پژوهش درصدد بررسی ظرفیت های سرمایه ی اجتماعی در اندیشه و عمل امام خمینی، به عنوان یک رهبر مذهبی می باشد؛ که به نظر می رسد به خوبی توانست از سرمایه های اجتماعی بهره گیرد. برای دستیابی به این هدف کلی، مفهوم سرمایه ی اجتماعی و پیشینه ی آن بررسی شده و ابعاد و مؤلفه های آن در نظریات رایج سرمایه ی اجتماعی استخراج گردیده است، سپس ضمن پرداختن به مبانی فکری و نظری اندیشه ی امام خمینی، ابعاد، مؤلفه ها و شاخص های سرمایه ی اجتماعی، در اندیشه و عمل ایشان مورد بررسی قرار گرفته و عناصر و ویژگی های سرمایه ساز رهبری امام خمینی(ره) بیان شده است. روش پژوهش حاضر نیز از حیث منبع گردآوری اطلاعات، «اَسنادی» و از حیث روش تجزیه و تحلیل اطلاعات، با توجه به کیفی بودن پژوهش و جنبه ی اکتشافی موضوع، روش «تحلیل متن» می باشد. یافته های کلی پژوهش نشان می دهد که اگر چه امام خمینی اصطلاح سرمایه ی اجتماعی را به کار نبرده و تحت چنین عنوانی به آن نپرداخته است، با این حال ایشان به سرمایه ای که در پیوندها و روابط میان افراد و گروه ها وجود دارد و به نیروی عظیم حاصل از آن واقف بوده است. همچنین ظرفیت های سرمایه ی اجتماعی به لحاظ ابعاد، مؤلفه ها و شاخص ها که البته شاخص ها و مصادیقی متناسب با ساختار مذهبی جامعه ی ایران است، در اندیشه و عمل ایشان وجود دارد؛ با این تفاوت که این ابعاد، مؤلفه ها و شاخص ها در متن جهان بینی توحیدی و الهی ایشان معنا می یابد و باید در آن بستر مورد توجه و بررسی قرار گیرد. بر این اساس سرمایه ی اجتماعی در اندیشه ی امام خمینی مفهومی سه بُعدی است؛ بدین معنی که در تمام روابط در سطوح مختلف، همواره عنصر سومی بنام خداوند حضور دارد. همچنین سرمایه ی اجتماعی در اندیشه ی ایشان می تواند در سطحی جهانی نیز قابل طرح باشد. واژگان کلیدی: سرمایه اجتماعی، امام خمینی، اندیشه و عمل، اسلام، ایران.

دانش آموخته

• سیده فاطمه فقیه خلجانی

استاد راهنما

• حسن خیری

  رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد نراق

استاد مشاور

• نعمت الله کرم اللهی

  دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام