چکیده

نامتناهی بودن خداوند از جمله مسائلی است كه از دیرباز در مباحث علوم عقلی مطرح بوده و اخیرا نیز مورد توجه بیشتر قرار گرفته است. مسئله اصلی این نوشتار این است كه چگونه می توان نامتناهی بودن خداوند را از منظر عقل و شرع اثبات نمود؟ و چه رابطه ای میان نامتناهی بودن حق تعالی و وحدت شخصی وجود دارد؟ نگارنده با روش تحلیلی - توصیفی به بررسی این مسئله پرداخته و معتقد است سه بیان برای نامتناهی وجود دارد:نامتناهی به معنای سلب كمیت به صورت مطلق، نامتناهی به معنای سلب كمیت به صورت عدم و ملكه و نامتناهی به معنای سلب هر نوع حد و محدودیتی اعم از حد ماهوی، حد وجودی و حد عدمی كه از آن به نامتناهی وجودی نام برده شده. كه بیان اخیر، معنای مختار این رساله است. فلاسفه با توجه به مبانی خاص خود وجوه و تفاسیر مختلفی از نامتناهی وجودی ارائه داده اند كه این وجوه به پنج وجه عمده بر می‌گردد: الف. نامتناهی به لحاظ صفات كمالیه ذاتیه، ب. نامتناهی به لحاظ كلیه صفات وجودیه (اعلی المراتب)، ج. نامتناهی ثبوتی به معنای استیعاب حق تعالی تمام موجودات در عین پذیرش تكثر مصادیق وجود، د. نامتناهی ثبوتی به این معنا كه به لحاظ وجود، ثانی برای آن وجود ندارد. هـ. . نامتناهی به صورت یك معنای سلبی. در باب وحدت وجود نیز تفسیرهای متفاوتی بیان شده كه از میان این وجوه، وحدت وجود مورد بحث وحدتی است كه تنها یك مصداق برای وجود قائل است و كثرات را نیز اگرچه هیچ و پوچ نمی‌داند اما تفاوتی نمی‌كند كه ممكنات را رابط محض بداند یا به حیثیت تقییدیه شأنیه موجود بداند. این نوشتار، اثبات نامتناهی بودن خداوند از نگاه عقلی را در سه مكتب قائلان به تباین وجودات، قائلان به تشكیك خاصی و قائلان به نظام وحدت شخصی وجود مورد بحث قرار داده و ضمن ارائه براهین برای نامتناهی بودن حق تعالی، ارتباط آن با وحدت شخصی وجود را بررسی نموده است. از منظر شرع نیز آیات و روایاتی وجود دارد كه نامتناهی بودن حق تعالی را در سه حیطه ذات، صفات و افعال و همچنین ارتباط نامتناهی با وحدت شخصی وجود را به خوبی روشن می سازد. در این میان مهمترین اشكال به وحدت شخصی وجود، نظریه تداخل وجودات است كه به نظر نگارنده از نظر عقلی مستلزم محال بوده و از نظر شرعی مستندات آن‌ ظهور در معنای تداخل ندارند. واژگان كلیدی: واجب تعالی، نامتناهی، نامتناهی وجودی، وحدت شخصی، تداخل وجودی، عقل، شرع

دانش آموخته

• جواد جعفریان

استاد راهنما

• محمد مهدی گرجیان عربی

  استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• حسن معلمی

  استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام