چکیده

نظر به جایگاه رفیع امام علی(ع) در نزد مسلمانان و به خصوص شیعیان آن حضرت، ضروری است تا سیره ایشان در امور مختلف مورد اهتمام جدی قرار گیرد. در این رساله در صدد بررسی سیره قضایی آن حضرت می باشیم. سئوال اصلی پژوهش این چنین است: «امام علی(ع)به امر قضا چه اندازه اهتمام داشته و سیره قضایی آن حضرت بر چه اصولی مبتنی بوده است؟» در فرضیه این پژوهش آمده است: امام علی(ع)در دوران زندگی خود اهتمام ویژه ای به امر قضا داشته است. و سیره قضایی آن حضرت «مبتنی بر قرآن کریم، سیره پیامبر اکرم(ص) و دانش فقهی، حقوقی گسترده خود آن حضرت بوده است». برای بررسی این فرضیه چهار فصل در نظر گرفته شده: فصل اول « کلیات و مفاهیم »؛ می باشد که در بخشی از آن به بررسی مباحثی از جمله؛ نظام های دادرسی در تاریخ؛ پیشینه قضا در نظام های حكومتی؛ نظام قضایی اسلام؛ مقایسه نظام قضایی اسلام با اروپا؛ تحول قضا و نظام های قضایی در دوره جدید، پرداخته شده است. در بخش دیگر فصل اول به بررسی مفاهیم از جمله؛ سیره؛ قضا؛ فقه؛‌و حقوق در لغت و اصطلاح پرداختیم. فصل دوم به «مبانی و جایگاه سیره قضایی امام علی(ع)در دوره پیامبر(ص) و خلفا»؛ می پردازد. در این فصل ابتدا به تشریح مبانی سیره قضایی امام علی(ع) كه شامل قضاوت در قرآن کریم، سیره قضایی پیامبر اکرم(ص) و دانش فقهی و حقوقی گسترده امام علی(ع)؛ است روی آورده، در ادامه نیز مطالبی در بررسی جایگاه سیره قضایی امام علی(ع) در دوره پیامبر(ص) و خلفا؛ آورده شد كه امام از قاضیان رسول اكرم(ص) بوده و در زمان پیامبر اكرم(ص)نیز قضاوت نموده و بارها پیامبر(ص) قضاوت ایشان را تایید نموده است. امام (ع) در زمان خلفا نیز در امور قضاوت دخالت می نمود و گاهی حتی داوری های خلفا را نیز نقض می نمود. موضوع فصل سوم «اصول و گستره سیره قضایی امام علی(ع) در دوره حاکمیت» است. در این فصل به اقدامات قضایی و همچنین اصول آن امام در امر قضاوت در دوره حکومت پرداخته شد. در این فصل به اصلاحاتی كه امام علی(ع)در راستای احیای سیره قضایی پیامبر اكرم(ص) انجام داد اشاره شده است. فصل چهارم «قضاوت های مشهور امام علی(ع)» نام دارد. در این فصل ابتدا برخی منابع در خصوص سیره قضایی امام علی(ع) مورد بررسی واقع شد و سپس به برخی از قضاوت های مشهور آن حضرت اشاره شد. در پایان نیز اینگونه نتیجه گیری شد كه امام علی (ع)اهمیت شایانی به امر قضا و داوری داشته و سیره قضایی آن حضرت مبتنی بر قرآن كریم، سیره پیامبر اكرم(ص) و دانش فقهی حقوقی گسترده آن حضرت بود. داوری های آن حضرت عادلانه و محكمه اش دادگرانه بود، هدفش از اجرای احكام شكنجه و آزار رساندن به محكومین نبود بلكه در پی اصلاح انسانها و جامعه بود. سیره قضایی امام علی(ع) احیاگر سیره قضایی اسلام اصیل و راستین محمدی(ص) بود. کلمات کلیدی: سیره قضایی، امام علی(ع)، قضا در قرآن كریم ، سیره قضایی پیامبر اكرم(ص).

دانش آموخته

• حجت الله فضلی

استاد راهنما

• سید حسین فلاح زاده

  دانشیار گروه تاریخ و تمدن دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• حسین ایزدی

  عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام