چکیده

مانی، پیامبر باستانی ایران، در ابتدای تشكیل حكومت ساسانی ظهور كرد. وی با آمیختن ادیان مختلفی چون مسیحیت، یهودی، بودایی و هندو، توانست به آسانی با فرهنگ و آداب و رسوم مردم هر منطقه نزدیكی یافته و پیروان فراوانی بیابد. اما در مقابله با موبدان زرتشتی شكست خورد و سرانجام با سعایـت آنان كشته شد مانویت نیز در انزوا فرو رفت. اما فتوح اعراب و ورود اسلام به ایران، مرحله جدیدی برای فعالیت تازه مانویان فراهم آورد. بنابراین این سؤال مطرح می شود كه مانویان در دوره حاكمیت اسلامی (دو قرن اول هجری) برای حفظ موجودیت خود، چه راهكارهای فكری ـ سیاسی اتخاذ نمود؟ با توجه به شرایط جدیدی كه با سقوط پادشاهی ساسانی به وجود آمد و هم چنین برخورد تفكرات مانوی و اسلامی این فرضیه محتمل است كه: مانویان در دو قرن اول هجری، برای حفظ موجودیت خود، در شرایط بوجود آمده، به راهكارهایی از جمله: نزدیك شدن به قدرت سیاسی، مهاجرت، انزوا، مخفی كاری، رواج پنهانی افكار و عقاید مانوی و سرانجام نفوذ در آراء اسلامی و تأثیر در تشكیل فرقه های جدید اقدام نمودند. در جهت آزمون فرضیه فوق نیز، سعی گردید ه كه كلیاتی از شرایط و زمینه های سیاسی ـ فرهنگی حكومت اسلامی در دو قرن اول هجری تبیین شود و سپس دو مقوله حیات فكری و تلاش برای تداوم حیات سیاسی مانویان مورد بررسی قرار گیرد. هم چنین تأثیر فعالیت های پیروان مانی در آراء و افكار اسلامی شناخته شود. راههایی كه مانویان از طریق آن توانستند در تشكیل فرقه ای چون متصوفه و معتزله نقش داشته باشند، از دو بخش سیاسی و فكری نشأت گرفت و موفق شد تا قرن های متمادی بقای این آیین كهن را تضمین نماید. كلید واژه ها: ساسانیان ، مانی ، مانویت، اسلام، زندقه ، معتزله، گنوسیسم.

دانش آموخته

• راحله ضائفی

استاد راهنما

• حسین مفتخری

  استاد گروه تاریخ دانشگاه خوارزمی

استاد مشاور

• سید حسین فلاح زاده

  دانشیار گروه تاریخ و تمدن دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

• محمد مهدی گرجیان عربی

  استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام