چکیده

در میان مکاتب و نظریات جامعه شناسی، مکتب تحت عنوان "تکامل گرایی" وجود دارد. این نظریه ابتدا در زیست شناسی مطرح بود (نظریه تکاملی داروین)، ولی بعدها به جامعه شناسی راه یافت. اسپنسر از جمله دانشمندان تکامل گرا است که از او به عنوان داروینیست اجتماعی یاد می کنند. وی با الهام از نظریات داروین، به نظریه پردازی و تدوین اصولی در زمینه تکامل و تکامل اجتماعی پرداخت. تکامل اجتماعی از موضوعاتی است که زیر ساخت‌های فلسفی و نظری خاصی را می طلبد که از جمله میتوان بحث حرکت را نام برد و با توجه به مبانی فلسفه اسلامی این موضوع را به داوری نشست. فیلسوفانی چون شهید مطهری با همراه داشتن فلسفه عمیق اسلامی با سراغ اندیشه متفکرین مغرب زمین رفته و به نقادی آنان پرداخته‌اند. البته این بدان معنا نیست که آثار مستقل و گسترده‌ای در این موضوعات از ایشان در دست ما باشد، بلکه در لابه لای اندیشه‌های آن استاد بزرگ، به مناسبت و در ضمن بیان دیدگاه خویش به لغزشهای متفکرین غیر اسلامی پرداخته است. اندیشه مطهری ریشه در وحی و فلسفه الهی دارد و اندیشه آنان زاییده نگاه مادی به انسان و جهان است. در این نوشتار کوشیده‌ایم، تا مقایسه‌ای داشته باشیم میان تکامل با تفسیر و بیان اسپنسر از سویی و تکامل در نظرگاه شهید مطهری از سوی دیگر. این تحقیق در ‎۵ فصل سامان یافته است که خلاصه فصول به شرح زیر می باشد: فصل اول به کلیات تحقیق شامل بیان مسأله، اهمیت و فایده موضوع، سابقه پژوهش، سؤال اصلی و دیگر موارد پرداخته شده است. فصل دوم پیرامون بحث انسان، از دو دیدگاه اسلام و اومانیسم است. در این فصل، شمه‌ای از نظریان اومانیسم درباره انسان را ارائه کرده و در ادامه، نظر اسلام که خود نقدی بر نظریه اومانیسم می باشد، آورده شده است. فصل سوم به نظریات شهید مطهری در رابطه با تکامل اجتماعی اختصاص دارد. لذا در اینجا به تعریف و مفاهیم اولیه (تعریف تکامل، فرق تمام و کمال و...) این نظریه تاملی در مفهوم تکامل، هدفداری تکامل، تعریف تکامل اجتماعی، انواع و علت آینده آن از دیدگاه ایشان ارائه گردیده است. فصل چهارم، مختص نظرات هربرت اسپنسر در زمینه تکامل اجتماعی است. عناوین این فصل، همانند فصل قبل بوده ولی این بار با ملاحظه اندیشه‌های اسپنسر. فصل پنجم جمع بندی فصول گذشته است که در واقع بخش اصلی تحقیق را تشکیل میدهد. در این فصل، دو اندیشه پیشین را کنار هم گذاشته و آراء اسپنسر با توجه به نظریات شهید مطهری، که مبتنی بر آموزه‌های فلسفه اسلامی و عقل وحیانی است، به نقد کشیده شده است. پس اینگونه نیست که با نظریات یک شخص، شخص دیگر را به نقد کشانده باشیم، بلکه اندیشه شهید مطهری پشتوانه عمیق وحی و فلسفه اسلامی را با خود به همراه دارد.

دانش آموخته

• فائضه السادات حسینی نژاد

استاد راهنما

• محمد مهدی گرجیان عربی

  استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• حمید پارسانیا

  استاد حوزه و دانشگاه / عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی