چکیده

خاطره به‌معنای روایت تجربه زیسته، یکی از ساخت‌های زبانی پایه و پربسامد در ارتباطات انسانی است. خاطره، به‌عنوان یک پدیده زبانی در جامعه انسانی، تا کنون از منظر دو سنت نظری مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است: ادبیات و تاریخ. سنت نظری ادبیات، خاطره را به‌مثابه یک گونه ادبی نزدیک به داستان و از منظر زیبایی‌شناسی مطالعه می‌کند و برای آن عنوان «خاطره‌نگاری» را به‌کار می‌برد. اما سنت نظری تاریخ، خاطره را به‌مثابه یک منبع شناخت تاریخی و از زاویه‌ای دیگر، به‌مثابه یک روش تحقیق می‌نگرد و آن را «تاریخ شفاهی» می‌نامد. هدف این پژوهش، تبیین خاطره از منظر مطالعات ارتباطی است تا نشان دهد از خاطره و تاریخ شفاهی می‌توان به‌مثابه یک فناوری اجتماعی برای توسعه ارتباطات عمیق انسانی بهره گرفت. روش: اجرای این پژوهش بر این اصل مفروض استوار شده است که می‌توان ضمن گفتگو با صاحب‌نظران و تجربه‌مندان تاریخ شفاهی، ابعاد تاریخ شفاهی را بهتر شناخت و ادبیات علمی این موضوع را قدمی به‌پیش برد. بر این اساس، نوع پژوهش حاضر نظری، رهیافت آن کیفی و استراتژی آن تحلیل مضمون است. این پژوهش با انتخاب جمعی از کارشناسان تاریخ شفاهی به روش نمونه‌گیری نظری تا رسیدن به اشباع، مصاحبه نیمه‌ساختاریافته با ایشان با محور قرار دادن سؤالات پژوهش و سپس تحلیل مضمون کیفی متن مصاحبه‌ها، انجام شده است. یافته‌ها: یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد ویژگی‌های نشانگانی یا دال‌های ساختاری تاریخ شفاهی عبارتند از: ۱ـ روایت انسانی از رویدادها؛ ۲ـ عناصر داستانی؛ ۳ـ ارجاع به راوی؛ ۴ـ ارجاع به بیرون؛ ۵ـ ادعای واقعیت. همچنین ویژگی‌های غیرنشانگانی تاریخ شفاهی عبارتند از: ۱ـ صمیمیت، صداقت و هم‌دلی؛ ۲ـ جذابیت، هم‌ذات‌پنداری، اثرگذاری و ماندگاری؛ ۳ـ سادگی گفتن و فهمیدن؛ ۴ـ امکان بازنمایی معانی عمیق؛ ۵ـ امکان مشارکت همگانی و همه‌گویی؛ ۶ـ فراگیری و گستردگی زمینه‌های تولید. نقش‌آفرینی‌های دانشی تاریخ شفاهی عبارتند از: ۱ـ ارتقاء دانش و تجربه فردی؛ ۲ـ تجربه‌نگاری و مدیریت دانش؛ ۳ـ شناخت تاریخی؛ ۴ـ شناخت اجتماعی؛ ۵ـ تولید نظریه اجتماعی. نقش‌آفرینی‌های فرهنگی آن نیز عبارتند از: ۱ـ خودآگاهی و خودشکوفایی راوی؛ ۲ـ ترمیم آسیب‌های روحی فردی و جمعی؛ ۳ـ الگوسازی، روایت‌سازی و انگیزه‌بخشی؛ ۴ـ هم‌شناسی و ترمیم شکاف‌های اجتماعی؛ ۵ـ هویت‌سازی و تقویت انسجام فرهنگی؛ ۶ـ تقویت بستر تولیدات هنری و رسانه‌ای.

دانش آموخته

• محمدمهدی همتی

استاد راهنما

• احمد کوهی اصفهانی

استاد مشاور

• علی اصغر اسلامی تنها

  استادیار گروه فرهنگ و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام