بیان مساله

ماهیت دنیای سیاست رقابت و کنش گری متکثرانه برای نیل به منابع سیاست است. اما منابع در ساحت سیاست همچون پهنه طبیعت نه همه یاب و نه بی نهایت بلکه کم یاب است. همین نکته موجب تلاش مجدانه افراد و گروه‌ها برای فرا چنگ آوردن سهم و نقش بیشتر از…...

ماهیت دنیای سیاست رقابت و کنش گری متکثرانه برای نیل به منابع سیاست است. اما منابع در ساحت سیاست همچون پهنه طبیعت نه همه یاب و نه بی نهایت بلکه کم یاب است. همین نکته موجب تلاش مجدانه افراد و گروه‌ها برای فرا چنگ آوردن سهم و نقش بیشتر از این منابع و در نتیجه ظهور چرخه رقابت است. در این میدان هنر سیاستگران رعایت قواعد رقابت و کنش گری در عرصه سیاست با بهره گیری از تمامی امکانات ذهنی و عینی موجود است تا رقابت بسامان و بهنجار گردد. چنانچه خللی در این مسأله پیش آید بی قاعده‌گی بر عرصه سیاسی غالب شده و تأثیرات مخربی خواهد داشت. آن گونه که در ایران معاصر شاهد آن بوده‌ایم. نظام جمهوری اسلامی در حالی در ایران با ابتنا بر مبانی اسلامی شکل گرفت که یکی از چالش‌های عمده در ایران معاصر بی قاعده‌گی رقابت‌های سیاسی و در نتیجه عدم اجماع نخبگان و بی سامانی‌های فزاینده و در نهایت حرکت نسبتاً کُند توسعه در ایران بوده است. در تاریخ سیاسی معاصر ایران قبل از انقلاب مشروطه، همواره رقابت سیاسی زیر یوغ ثبات سیاسی استبداد مدار بوده و محلی از اعراب نداشته است. در دوره مشروطه، رقابت سیاسی افزایش یافت، اما از آن سو ثبات سیاسی به اضمحلال رفت؛ و در اثر آزادی رها، امور معیشت و اعتقادی مردم دچار التهاب شد. به گونه‌ای که هر گروهی در جایی برای به دست گرفتن قدرت سر برآورد. در دوره پس از مشروطه، خصوصاً از ۱۳۰۴ به بعد، رقابت سیاسی قربانی ثبات سیاسی شد. در دوران ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۲ این بار رویه باز هم معکوس شده و شاهد دوره‌ای بسیار مشابه با آزادی امنیت ‌ستیز دوران مشروطه بودیم که ثبات سیاسی کشور را از میان برد. در دوران ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۲ این بار رویه باز هم معکوس شده و شاهد دوره‌ای بسیار مشابه با آزادی افسار گسیخته و امنیت ‌ستیز دوران مشروطه بودیم که ثبات سیاسی کشور را از میان برد. در دوره زمانی ۱۳۳۲ تا ۱۳۵۷ و پیش از وقوع انقلاب اسلامی، شاهد دورانی شبه رضاخانی شدیم به گونه‌ای که رقابت سیاسی به سود ثبات سیاسی؛ مجدداً قربانی شد. این چرخه معیوب در جمهوری اسلامی نیز از کار نایستاد و همچنان با شدت و ضعف ادامه یافت. این مسأله در نقاط عطفی مانند رفراندوم جمهوری اسلامی. مسأله قانون اساسی... انتخابات ریاست جمهوری و مجلس اول. قانون کار. نظارت استصوابی و... رخ نموده است. از دیگر سو فروپاشی ائتلاف‌هایی مانند ائتلاف خط امام با برخی علمای سنتی. ائتلاف خط امام با لیبرال‌های اسلامی. ائتلاف خط امام با سوسیالیست‌های اسلامی. ائتلاف لبیرال‌های اسلامی با سوسیالیست‌های اسلامی. ائتلاف راست سنتی و راست مدرن و... را شاهد بوده‌ایم. این مسأله گاه در مقاطعی نظیر اوایل دهه 60 و یا پس از انتخابات 88 به صورت خشونت فزاینده و بحران موثر تداوم یافته است. در تبیین و تحلیل این مسأله برخی علت اصلی را در نقش ویژگی‌های شخصیتی نخبگان و رهبران سیاسی، برخی در دخالت‌های خارجی، برخی در علل جامعه شناختی و فرهنگی و پاره‌ای در مسائل اقتصادی و اختلاف و تضاد منافع طبقاتی پی گیری کرده‌اند. در این میان نکته اساسی آن است که دریابیم این بی قاعده‌گی و نابسامانی در رقابت‌های سیاسی شاید تفاوتی مهم با دوران پیش از تأسیس جمهوری اسلامی دارد. جمهوری اسلامی بر مبنای تعالیم دینی و مشارکت سیاسی مبتنی بر آموزه‌ها یا زمینه‌های دینی اکثریت ملت شکل گرفت. در این نظام عمده جناح‌های سیاسی مؤثر از همان ابتدای انقلاب نوعی وابستگی دینی و ترکیبی از اندیشه دینی را در تفکر خود داشته‌اند. در حالی که پیش از انقلاب محور رقابت‌های احزاب و جریان‌های مؤثر حاکمیت ارتباط مستقیمی با دین پیدا نمی‌کرد. اما پس از انقلاب این ارتباط شکل مستقیمی به خود گرفت. از این رو انواع تفاسیر و تعابیر دینی از زندگی سیاسی به کانون و محور رقابت‌های سیاسی بدل گشت. از میان این مسائل دینی به نظر می‌رسد که مؤلفه‌های کلام سیاسی گرانیگاه رقابت‌های سیاسی و موجب ائتلاف‌ها و فروپاشی ائتلاف‌ها و تعارض‌های سیاسی بوده است به گونه‌ای که مناقشات پیرامون آن و عدم اجماع نسبی درباره آن موجب بی قاعده‌گی‌های رقابت سیاسی در جمهوری اسلامی شده است. پس از انقلاب مناقشات مختلفی حول مؤلفه‌های کلام سیاسی میان طیف‌های گوناگون فکری - سیاسی شکل گرفت. این مناقشات در میان اسلام گرایان و حتی طرفداران اسلام فقاهتی نیز با شدت و ضعف وجود داشته است. بر این اساس چنانچه مقاطع دوره تأسیس 1357-1360، دوره تثبیت1360-1368، دوره توسعه اقتصادی 1368-1376، دوره توسعه سیاسی1376-1388و دوره عدالت 1392-1388 را وارسیم متوجه این نکته می‌شویم که الگوی رقابت بر مدار تفسیر از مؤلفه‌های کلام سیاسی چرخیده است و اکثریتی از ائتلاف‌ها و فروپاشی ائتلاف‌ها از این منشا بوده است. بر این پایه تأثیری که مناقشات مربوط به مؤلفه‌های کلام سیاسی بر رقابت‌های سیاسی در جمهوری اسلامی گذاشته است آن است که این محور را تبدیل به مهم‌ترین عامل رقابت در قالب‌های مختلف در طول 35 سال نموده است. بر این اساس تحقیق در صدد است تا این این مسأله را در طی پنج دوره از دوران 35 ساله نظام (دوره تأسیس 1357-1360، دوره تثبیت، 1360-1368، دوره سازندگی و اصلاحات، 84-1368و دوره اصول گرایی عدالت خواه 1392- 1388) به آزمون بگذارد و بررسی نماید. در این مسیر از مرام نامه‌ها، مو ضع گیری‌های احزاب و گروه‌ها و رهبران آنها و شخصیت‌های فکری منتسب به آنها بهره گیری خواهد شد.