چکیده

نهضت مشروعیت نقطه عطفی در تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران است. چرا که مفاهیم مطروحه در این نهضت حاوی پیامهای بسیار ژرف و عمیق بود، که مشارکت سیاسی مردم را در پی داشت. استبداد ستیزی و ظلم ستیزی، همراه رهایی از نظام استبدادی و شاهنشاهی که ثمری جز بدبختی و فلاکت برای ایران و ایرانی نداشت، مهمترین خواسته‌ای بود که ملت آن را میخواستند. نهضت عظیم و مبارک مردمی، در ابتدا به رهبری روحانیت دینی و حمایت و هدایت اینان آغاز شد. اما چندی نگذشت که دو دستگی در صفوف علمای دینی ظهور پیدا کرد. این دو دستگی ناشی از اختلافاتی بود که رهبران دینی مشروطه نسبت به مفاهیم مطرح شده در نهضت مشروطیت داشتند. از طرفی، طرح این مباحث و اختلاف‌ها پدیده میمونی بود، چرا که اندیشه سیاسی و فقهی شیعه را با طرح مسائل نو، وارد مراحل جدید و حساسی میکرد. از سوی دیگر اختلاف آرا گاه فضای ناسالم و غیر مطلوب را ایجاد می کرد، که هرج و مرج، و نهایتا سر درآوردن از استبداد رضاخانی محصول این فرایند بود. خلاصه، پایان نامه حاضر بر آن بوده است که ضمن برشمردن موارد اختلافی بین علمای دینی مشروطه، که در دو قالب علمای مشروطه خواه و مشروعه خواه بودند، این سؤال را طرح کند که براستی چه عواملی باعث بروز اختلاف بین رهبران دینی مشروطیت شد؟ چرا علما که یکدست و متفقا در ابتدا از مشروطیت حمایت میکردند، به مشروطه خواه و ضد مشروطه تبدیل شدند. در جواب سؤال فوق اینگونه بیان کردیم که: تلقیها و نگرش‌هایی که البته متفاوت بودند، نسبت به مفاهیم جدید مطرح شده در نهضت مشروطیت، سبب بروز اختلاف بوده است. تلقیهای متفاوت نسبت به واژه مشروطه، آزادی، قانون گذاری، مساوات و وکالت و... اختلافات بین علما را سبب شد. در خصوص اینکه این تلقیها چگونه شکل گرفته است میتوان گفت: برداشتهای متفاوت نسبت به نصوص دینی، فضای مغشوش آن روز ایران، نقش بیگانگان و روشنفکران غرب زده، سوابق مبارزاتی علماء و شم سیاسی مختلف علماء و... در نوع نگرشهای علما دخیل بوده است. که در این خصوص اشاراتی هر چند گذرا داشته‌ایم. نهایتا بر این سخن اعتقاد داریم که فقط اختلاف بین علما که تا حدی طبیعی معقول است و در قالب اجتهادهای متفاوت میگنجد، باعث عدم موفقیت مشروطه نبوده است، بلکه عوامل مهم دیگر نیز دخالت داشته‌اند.

دانش آموخته

• احسان شاکری خویی

استاد راهنما

• محمدتقی آل سید غفور

  عضو هیات علمی و مدیر گروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام نماینده مردم شوشتر در دوره اول مجلس شورای اسلامی

استاد مشاور

• سید حسین فلاح زاده

  دانشیار گروه تاریخ و تمدن دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام